Chronische stress: disbalans hormonen & neurotransmitters

3 mei 2022

Er was eens een bonte vliegenvanger

Hij was lang onderweg geweest deze keer, de bonte vliegenvanger, die van West-Afrika weer naar Nederland moest vliegen. Wat een tocht! Deze keer was de reis ook uitputtender. Een harde wind en zelfs nog sneeuwstormen onderweg. Hij dacht eerst dat ie zich vergist had en te vroeg was vertrokken naar Nederland. Maar dat was het niet, het weer was gewoon zo anders dan andere jaren.

In Nederland aangekomen, hij ging meestal naar hetzelfde plekje, was ie bekaf. Hij was moe, kribbig en ‘zag ze overal vliegen’. Vliegenvangers staan dan wel bekend dat ze zich zo goed kunnen aanpassen aan klimaatverandering maar man, wat was de wind in Nederland koud. Daarbij was er ook weinig te eten om weer op krachten te komen. En zo irritant: had ie zo z’n best gedaan om begin april al op juist dit broedplekje te arriveren, was een collega hem voor! Bijna vier weken lang ging ie dapper de dagelijkse strijd aan met zijn collega. Hij probeerde hem aan te vallen en te verjagen. Maar het lukte niet echt, want er zat steeds een glazen ruit tussen hen in. Van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat hakte hij tegen de ruit. Hij had de eerste rechten op dit plekje, vond ie. Want hij was er al eerder geweest! Hij had het zo druk met het verjagen van zijn concurrent, dat ie amper tijd had om te eten of te zingen om vrouwtjes te lokken.

Toch kwam er spontaan een vrouwtje aangevlogen. Ze keek het tafereel van het strijdlustige mannetje eens aan. Wel goede genen natuurlijk, zo’n testosteron mannetje. Maar hij had het inmiddels niet alleen druk met het wegjagen van de andere vliegenvanger maar ook met het verjagen van alle pimpel- en koolmezen die een nestkastje wilden bezetten in zijn territorium. Geen tijd dus voor een vrouwtje. Laat staan voor nog een bijvrouwtje, zoals gebruikelijk bij hen. “Buitenproportioneel” zei vrouw vliegenvanger tegen hem. “Wat ben jij overprikkeld en gestrest. Zie je dan niet dat je constant tegen je eigen spiegelbeeld aan het vechten bent? Er is helemaal geen ander mannetje. Je ziet apen en beren die er niet zijn. Je blaast de zaken op en maakt van een mug een olifant. Ik vind dat je naar de vogelpsycholoog moet om te kijken waarom je zo’n opgewonden standje bent. En ga je niet, dan vertrek ik. Er valt zo geen nestje te bouwen met jou. En bovendien, heeft dat uberhaupt wel zin met jouw overload aan stresshormonen?” Het mannetje mopperde, hij had het heus wel bij het goede eind. Hoe kon het dat het vrouwtje alle gevaren niet zag? Maar ja, vliegenvangers hebben maar één nestje per jaar en dus moest hij dit vrouwtje wel zien te houden.

Bonte vliegenvanger die tegen zijn spiegelbeeld vecht

Dus ging ie de dag erop naar de vogelpsycholoog. Hij vertelde zijn verhaal. En herhaalde, nog een beetje verbolgen, wat het vrouwtje hem gisteren naar zijn hoofd had geslingerd. De psycholoog keek bedenkelijk en zei: “Je bent inderdaad aardig doorgeschoten in je stressreactie. Je ziet dingen niet meer in de juiste proporties. Ik denk dat het door uitputting komt. Daardoor ben je overprikkeld, zie je apen en beren op de weg, maak je van elke mug een olifant en heb je een behoorlijk (te) kort lontje. Ik vermoed dat de ‘verstoringen’ bij jou vooral op het vlak van dopamine* en GABA* zitten. Het vervelende voor jou is dat je jezelf steeds verder in de uitputting duwt: Je bent net zo’n opgewonden veer die niet meer kan ontspannen. En daardoor word je elke dag weer wakker met een opgefokt gevoel. Misschien weet je niet eens meer waar je werkelijk tegen strijdt omdat het inmiddels een automatisme is geworden? Ben je op de automatische piloot aan het vechten. Daardoor is er te weinig energie over voor de aanmaak van ‘feelgood stofjes’ die je in balans houden en je stressreactie in toom houden. Laat staan om aan familieuitbreiding te denken. Onthoud dat een kinderwens en chronische stress een slechte combi zijn.

Het goede nieuws: het is inmiddels wat warmer in Nederland, dus kun je wat meer eiwitrijke insecten eten om je koppie weer in balans te krijgen en aan te sterken. Ik geef je ook wat kruiden mee die de rem op je stresshormonen zet, zodat je uit deze vicieuze cirkel komt. Het zou toch spijtig zijn als je vrouwtje weer vertrekt omdat je zo gefixeerd bent op jezelf en je strijd. Enne, ga gewoon even af en toe op een takje zitten niks doen. Lekker de omgeving in je opnemen. Goed om je oerbrein** rust te gunnen.”

Het mannetje vloog terug. Hij wist inderdaad niet heel goed meer waar zijn dagelijkse strijd om ging. Het leek wel of het gewoon begon zodra ie wakker werd. Hij hoopte dat het vrouwtje nog op hem zat te wachten en hem nog een kans gaf. Gelukkig! Ze was er nog. Ze zat in het nestkastje. Maar zat ze op hem te wachten of was er inmiddels een ander mannetje in het spel?

*neurotransmitters die voor een groot deel bepalen hoe je in het leven staat. Dopamine heeft bijvoorbeeld veel te maken met geluk, plezier, genot en zelfvertrouwen. GABA is eigenlijk je lichaamseigen 'tranquilizer'. Ook wel je Boeddha neurotransmitter genoemd. Bij een tekort eraan kun je je steeds gestresster en meer overprikkeld gaan voelen. Zie uitgebreide informatie in mijn boek "Je Brein Vitaal".

** zie onderaan dit artikel

Gelukkig had dit sprookje een happy end. Vorig jaar was ie er ook. Toen heeft het niet geleid tot een broedsel omdat het vrouwtje ‘eieren voor haar geld koos’ en weer vertrok. Dit jaar leidde het tot een nestjes met jonkies. We hebben zelfs mogen aanschouwen dat de kleintjes het 'ouderlijk nest' uitvlogen. Zo mooi om te zien!

het hormonen orkest uit alles draait om je hormonen

Het beeld van de vliegenvanger heb ik wekenlang vanachter mijn bureau gadegelslagen. En hoewel ik geen vogelkenner ben of dierlijk gedrag aan mensen wil toeschrijven (of andersom), bracht het mij op het idee van dit sprookje. Ik wil graag aandacht vragen voor het groeiende aantal mensen met hormonale klachten (of dit nu gaat over neurotransmitters of geslachtshormonen) die de voortplanting in de weg kunnen staan. Dat brengt altijd veel (stil) verdriet met zich mee. Toen ik nog een praktijk had, heb ik ook ongelooflijk veel mensen aan mijn bureau gehad die erg leden onder hun verminderde vruchtbaarheid of hormonale klachten. Het was voor mij zelfs de aanzet om het boek "Alles draait om je hormonen" te schrijven.

Op een natuurlijke manier zwanger worden is niet voor elk koppel vanzelfsprekend. Circa 1 op de 6 koppels is verminderd vruchtbaar zonder dat daar duidelijke hormonale oorzaken voor gevonden worden. Het is ook lastig uitzoeken bij hormonen: ze werken allemaal nauw samen als in een orkest. Als er een orkestlid niet meer op het juiste moment speelt (of te hard of te zacht speelt) raakt het hele orkest de balans kwijt. Voeding en leefstijl spelen een belangrijke rol bij vruchtbaarheid en een gezonde zwangerschap. Voor zowel mannen als vrouwen moeten de hormonen oestrogeen en progesteron bijvoorbeeld goed in balans zijn. Door allerlei oorzaken (Snelle koolhydraten, dus hoogglycemische voeding, hormoonverstorende stoffen, overgewicht, chronische stress etc.) is oestrogeen steeds vaker verhoogd ten opzichte van progesteron. Dit ligt aan de basis van nagenoeg alle hormonale klachten die pubers, man en vrouw en vaders en moeders in spe treffen. En kan zeker ook de basis zijn van vruchtbaarheidsproblemen. Bovendien kan het aan de basis liggen van verstoringen van neurotransmitters als serotonine, GABA, dopamine etc. Oestrogeen en progesteron regelen immers véél meer dan alleen je geslachtshormonen aanmaak. Zie plaatje hieronder.

Progesteron en oestrogeen regelen ook je stemming en gedrag

Ik schreef er het boek voor zowel mannen als vrouwen over: “Alles draait om je hormonen over”. Deze 4 pijlers vormen de basis van een stabiele hormoonbalans:

1. Chronische stress reduceren

Veel mensen ervaren teveel of chronische stress in hun leven. Stress is echter veel meer dan een te drukke agenda: ook chronische ontstekingen, virussen, tekorten aan voedingsstoffen, crashdiëten, toxines, een verstoorde slaap, schommelende bloedsuikerspiegels* etc. geven in ons lichaam een stressreactie. Daarom is het zo belangrijk om voeding te kiezen die bijdraagt aan het goed doorstaan van een stressvolle periode. Met voeding die je stresshormonen tempert in plaats van aanjaagt. Stress is bovendien een grote rover van voedingsstoffen. Veel voedingsstoffen worden ‘opgeëist’ om de stress in goede banen te leiden. Voedingsstoffen die dan niet meer beschikbaar zijn voor een optimale energieaanmaak en een gezonde hormoonbalans. Het lichaam kiest voor het overleven van een stressvolle periode ten koste van voortplanting. Weet wat je eet bij chronische stress!

*Als er één tip is die snel de rem kan zetten op de gevolgen van chronische stress is het wel: stop met snelle koolhydraten in de vorm van suikers, sapjes, frisdrankje, bloem, witmeelproducten, kant-en-klaar voedsel. Zie verder deze artikelen: Koolhydraten kunnen je maken en breken.

2. Alles wat je in je mond stopt moet een bijdrage leveren aan je energie

De voeding van nu lijkt vaak niet meer op wat onze oergenen nog (her)kennen als voeding. En toch bepalen die oergenen nog nagenoeg het hele reilen en zeilen in ons lichaam. Bijna 75% van wat we nu eten, werd niet door de oermens gegeten. Dat heeft veel consequenties: of het nu gaat om klachten als PMS of de overgang of als het gaat om zwanger worden. Lees hier de inleiding uit mijn boek “Op weg naar meer Energie” om te begrijpen hoe belangrijk een optimale energieaanmaak is. Hiervoor hebben we eten nodig in zijn oervorm: onbewerkt, herkenbaar, vitaal en divers.

Hoeveel eten er ook voorhanden is -zelfs zoveel dat veel mensen overgewicht hebben, een opzichzelfstaande hormoonverstorende factor van ongewenste kinderloosheid - zijn we toch vaak ondervoed als het gaat om wezenlijke voedingstoffen. “Hidden hunger” wordt dit ook wel genoemd. Dat is een van de oorzaken van onze vele Westerse ziekten, met een vervelend woord ook wel 'welvaartsziekten' genoemd. Meestal grijpen we in met medicijnen als symptoombestrijding, terwijl de overstap naar écht voedsel met wezenlijke voedingstoffen (vezels, mineralen, sporenelementen, vitamines, antioxidanten) het probleem in de kern kan aanpakken. Zie plaatjes hieronder / Lees verder in het artikel Hidden Hunger hierover.

Verder spelen gezonde darmen en een gezonde lever een vitale rol in het afbreken, afvoeren, recyclen en goed omzetten van hormonen. Bij het gros van de mensen kunnen darmen en lever een flink steuntje in de rug gebruiken. Hoe meer disbalans in onze darmen en hoe meer verstorende stoffen in ons milieu of onze voeding, des te harder (vooral) onze lever moet werken om deze stoffen onschadelijk te maken. Als onze lever hier (te)veel mee bezig moet zijn, heeft dit verregaande consequenties voor onze (hormonale) gezondheid.

Tijdens een zwangerschapwens moet de darm zeker op orde zijn: het immuunsysteem (die voor 80% gelegen is in de darmen) moet immers het nieuwe leventje accepteren. Aanstaande ouders zouden idealiter al ver voor de conceptie bezig zijn met gezonde voeding en goed gastheer moeten worden voor hun darmen, die ZOveel bepalen.

Onze voeding, huidverzorgingsproducten en ook ons milieu bevatten stoffen, xenobiotica , xeno-oestrogenen en/of Endocriene disruptors (EDC's) genaamd, die onze hormoonhuishouding danig kunnen ontregelen. Xenobiotica kunnen invloed hebben op ons totale hormoonsysteem, xeno-oestrogenen voornamelijk op onze oestrogeenbalans. Dit leidt vaak tot oestrogeendominantie, een grote oorzaak van hormonale klachten van de geslachtsorganen (zowel man als vrouw). Als je weet waar xenobiotica, xeno-oestrogenen en EDC"s in zitten, kun je ze waar mogelijk vermijden en vervangen door eerlijke alternatieven. En dat is geen straf. De alternatieven zijn superlekker als het om voedsel gaat. En ook cosmetica en schoonmaakartikelen zijn er volop zonder hormoonverstorende stoffen. Een paar citaten uit een groot onderzoek naar EDC's

- Er is aangetoond dat in 50 jaar het wereldwijde gemiddelde aantal zaadcellen met de helft is gedaald

- De snelle toename van reproductieve aandoeningen suggereert dat omgevings- of levensstijlfactoren, in plaats van genetische defecten, de meest waarschijnlijke oorzaken zijn.

Vaak wordt voedsel en drankjes (althans de residuen van bestrijdingsmiddelen) als grootste bron van hormoonverstorende stoffen genoemd. Het zijn er echter veel meer. Zie plaatje hieronder. Maar omdat we gemiddeld genomen 9 x per dag iets eten en drinken zijn voedsel en drinken met minimalen hoeveelheden xeno-oestrogenen wel een zeer effeciente stap om je residubelasting te reduceren.

Een aantal hormoonverstorende stoffen in ons leven

Als er één orkestlid van je hormonen orkest verstoord raakt, raakt de rest van je hormoonsysteem ook verstoord. Chronische stress verstoort nagenoeg altijd ook de hormonen van je alvleesklier, je geslachtshormonen, je schildklier en je immuunsysteem. Het wordt een soort vicieuze cirkel, net als in het verhaal van de bonte vliegenvanger: de stress gaat zijn eigen leven leiden. En voor je het weet; 'sta je erbij en kijk je ernaar'. Doorbreek de vicieuze cirkel gewoon ergens. Begin gewoon met voeding en leefstijl of met tijd doorbrengen in de natuur, meditatie of wat maar goed voor je voelt en bij je past. Voeding is daarin zeker een belangrijke pijler maar niet de enige.

Een ander probleem van langdurige chronische stress is dat je oerbrein je emotionele- en mens-brein gaat overrulen. Verstand en gevoel communiceren dan nog nauwelijks met elkaar. Zo kun je als je instinctieve oerbrein het roer overneemt hele andere beslissingen nemen dan wanneer je emotionele en mens-brein ook een aandeel hebben in je leven. Zie mijn overzicht over deze drie breinen. Onze huidige leefstijl en omgeving zijn voor het gros van de mensen stressvol (omdat ze onze oerbehoeften niet vervullen) waardoor bij velen het oerbrein de touwtjes stevig in handen heeft. Een snellere manier om weer tot rust te komen dan door de natuur op te zoeken is er eigenlijk niet. Zie ook mijn artikel de natuur, de bodem onder ons bestaan. Een mensbrein dat ook weer 'meedoet' maakt ons socialer, empathischer, gezonder, blijer en vol compassie voor alles wat leeft. Als bij iedereen deze drie breinen toch weer eens in balans zouden zijn. Gelukkig kunnen we ermee aan de slag.

Ik help je graag een stapje op weg, met kennis en recepten:

1. Mijn boek "Je brein vitaal" gaat vooral over de werking van neurotransmitters/feelgood stoffen en hoe je daar-vooral via een gezonde darm- aan kunt werken.

2. Mijn boek 'Alles draait om je hormonen' gaat vooral om de aanpak van je hele hormonenorkest met behulp van voeding en leefstijl.

3. Mijn magazine "Mooi eten" gaat vooral over de link van jouw hormonen met stress, je darmen en onze omgeving/ons milieu. Je Brein vitaal is ook samen te koop met het magazine. Zie deze link. En ook het boek Alles draait om je hormonen kun je met het magazine samen kopen. Zie deze link. Zo heb je resp. 142 of 135 recepten tot je beschikking voor elk moment van de dag.

Rineke is opgeleid als natuurgeneeskundig- en orthomoleculair therapeut. Ruim 15 jaar lang heeft ze mensen met chronische klachten begeleid in haar praktijk op het gebied van voeding en leefstijl. Inmiddels richt ze zich volledig op het inspireren van mensen om te kiezen voor onbewerkt, gezond, duurzaam en divers voedsel via haar boeken, lezingen, platforms, magazines en trainingen. Omdat het voor veel mensen moeilijk bleek om gezond eten in de praktijk te brengen, begon ze in 2011 boeken te schrijven.

(H)eerlijke recepten plus uitgebreide achtergrondinformatie om je gezondheid positief te beïnvloeden, vormen in alles wat ze schrijft de rode draad. Het geld van haar bestsellers investeert ze grotendeels in hun biodiversiteitsproject Heerlijk Westerwolds Land. Door een boek te kopen of cadeau te geven ondersteun je niet alleen haar gedachtengoed maar maak je het ook mogelijk dat Rineke volledig onafhankelijk van subsidies, adverteerders of financiers haar jarenlange kennis gratis kan blijven delen.