Rogge & wijze vrouwen

Wij verbouwden dit jaar weer rogge op Heerlijk Westerwolds Land. Wat een oogstrelend gewas is het toch. Ook mooi qua voedingswaarde en vezels voor onze darmen. Toch was het in de Middeleeuwen niet altijd rozengeur en maneschijn met rogge, vooral niet voor de wijze vrouwen. 

Wij verbouwden dit jaar een hectare rogge op ons land. Het werd vorig najaar door boer Harm ingezaaid als zogenaamde groenbemester om de grond ook in de wintermaanden te beschermen tegen weersinvloeden. Er wordt wel eens gezegd dat we ‘Moeder aarde’ moeten zien als een preutse vrouw waarbij geen stukje van haar huid (= de bodem) onbedekt mag blijven. Dan zorgen we optimaal voor een gezonde bodem en kan de bodem optimaal voor ons zorgen wat betreft voedsel(zekerheid), grondstoffen, temperatuurregulatie, afbraak van ongewenste stoffen etc. De rogge groeit zelfs in de winter door. Had daarom al flink wat ‘weerstand’ opgebouwd voor het koude, natte voorjaar. En kwam helemaal tot wasdom in deze snikhete zomer. Wat stond het gewas er, ondanks de enorme temperatuur- en neerslagvariatie van dit jaar, er prachtig bij. Ruim 1.5 meter hoog werd het. Als de zon in de zomer ondergaat geeft het zo’n sprookjesachtig plaatje. De stengels lijken dan een beetje elfachtig blauw en de aren hebben een superzachte groene kleur. 

Als voedingsmiddel is het nog steeds een welkome aanvulling in ons voedingspatroon. Lees hier mijn artikel over rogge. Met onderaan mijn favoriete roggerecepten.

Vlak voor de oogst eraf ging liep ik nog even een rondje over het land. En moest toen denken aan de drama’s die er in het verleden plaatsvonden na broeierige zomers. De schimmel ‘Moederkoorn’ (zie foto hieronder) gedijt dan heel goed op rogge. Nu hebben we laboratoria waar alle granen streng gescreend worden op toxische schimmels en andere micro-organismen. En hebben we zelf kleuren-lezers om zulke zwarte korrels eruit te gooien. Toen niet. En aangezien er toen heel wat rogge-met daarin de aan LSD verwante stof ergotamine- gegeten werd, waren er heel wat mensen die acuut of langzaam aan de schimmel leden. De acute versie ging gepaard met hallucinaties, manie, psychoses, verlies van coördinatie, spasmen, toevallen, spierklachten en intense darmkrampen. De langzame variant die gepaard ging met veel inwendige hitte noemden ze de Vuurziekte of het St. Anthoniusvuur. Het leidde dikwijls tot intens jeukende huidklachten, bloedverlies, diarree en gangreen. Er braken soms hele epidemieën uit (de schimmel gedijt goed bij warm en vochtig weer*) en kostte duizenden mensen het leven na een warme zomer. Er stierven niet alleen mensen door de gevolgen aan de ziekte. (ergotisme genoemd) Vooral vrouwen moesten het met de dood bekopen: de hallucinaties en psychotische kenmerken moesten wel ontstaan zijn doordat ze behekst waren. En zo belanden ze levend op de brandstapel.

* Schimmels op graan zijn van alle tijden. Maar door de grote veranderingen van weer en klimaat zien we dat granen weer gevoelig worden voor schimmels (mycotoxinen) Gelukkig wordt daar goed op gecontroleerd. Ook als het gaat om graan als diervoeder.

De dag erop ging ik naar een voorstelling van de Heks van Almen: een theatervoorstelling die het waargebeurde verhaal van de van hekserij betichtte Aleyda speelt. Het werd gespeeld op alle plekken waar veel heksen verbrand zijn, zoals in mijn streek. Ze eindigde zonder enig proces of bewijs op de brandstapel omdat ze als vroedvrouw een kindje met een hazenlip op de wereld had helpen te zetten. Ze moest dus wel behekst zijn. Het heeft me diep geraakt: wat hebben we wijze vrouwen die alles wisten van kruiden, natuur en gezondheid toch onheus beticht. Wat zijn we blind gaan varen op de moderne wetenschap die alles denkt kunnen te verklaren op basis van cijfers, tabellen en grafieken. Het meest erge vind ik persoonlijk dat we al hun wijsheden ‘als kind met het badwater hebben weggegooid’ nog steeds niet weer echt omarmen. Waarom niet, als de klachten dat toelaten, eerst onderzoeken wat voeding, leefstijl en onschadelijke middelen ons te bieden hebben? En pas in tweede instantie naar chemische medicijnen te grijpen? Zie ook mijn sprookje over 'Bellis de verwonderingsheks".  Wat zou het mooi zijn als we huidige wetenschap en de empirische wijsheden die we de afgelopen duizenden jaren hebben verzameld weer samen gaan gebruiken. Dat er veel meer onder de zon is dan alleen wetenschap, feiten en cijfers wordt gelukkig niet meer ontkend. Nu deze werelden nog weer met elkaar laten integreren.

De heks van Almen ging niet alleen over de Middeleeuwen, het ging ook over de heksen in de tegenwoordige tijd. (dat kunnen net als toen overigens zowel mannen als vrouwen zijn) Letterlijk op de brandstapel gaan heksen niet meer. Figuurlijk daarentegen nog steeds. Wat kunnen we mensen 'afbranden' en 'excommuniceren' omdat ze anders denken dan de gemiddelde wetenschapper, het geldende paradigma of de politiek. Om ze vervolgens met 'pek en veren' te overgieten. Fantastische oproep van deze theatermakers om je mond open te doen als er mensen zomaar -net als in de middeleeuwen-  zonder uit te zoeken of het klopt (laat staan een eerlijk proces krijgen) worden uitgebannen of op de zwarte lijst worden gezet door een overheid, platform of een joelende menigte. Erg knap gedaan hoe ze steeds het Middeleeuwse drama vertaalden naar de huidige tijd. Maar ook confronterend om te zien dat we als beschaafde mensen anno nu nog een beetje hetzelfde gedrag hebben als 550 jaar geleden.

Stoffen uit rogge als medicijn

Ondanks de ernstige bijwerkingen van ergomatine werd het nog lange tijd in kleine hoeveelheden gebruikt als abortief middel en als middel om weeën en de nageboorte op te wekken. Ook als middel om post-partum bloedingen te stelpen. En nog altijd wordt ergotamine (maar nu synthetisch nagemaakt door de farmacie en vaak in combinatie met cafeïne) gebruikt bij migraine. Tijdens de zwangerschap kan dit migraine middel echter weer leiden tot aangeboren afwijkingen.

Mooi dat het in de homeopathie nog wel inzetbaar is: er is immers geen molecuul van de oorspronkelijke stof meer aanwezig. Zo kan het nog steeds worden ingezet bij klachten die lijken op het beeld van ergotisme of bij specifieke klachten na en tijdens de bevallingen. Zo heeft rogge, ondanks deze afschuwelijke geschiedenis door het bijgeloof toch weer een mooie plek in ons leven van nu.

Eind goed, al goed?

Eind goed, al goed, zoals in een echt sprookje? Nee, wat mij betreft nog niet helemaal. Onlangs was er een recall met biologisch dynamisch roggemeel. Er zat een schimmel in, geen moederkoorn maar een andere. Tegenstanders van de duurzame landbouw hoorde ik roepen; "Zie je wel, zo gevaarlijk is het nu om geen chemische bestrijdingsmiddelen te gebruiken". De natuur en natuurlijke voedingsmiddelen kunnen inderdaad heel wat giftige stoffen bevatten (sterker nog; elk plantaardig voedingsmiddelen bevat toxische stoffen/nutriënten om zichzelf te beschermen tegen vraat en plagen) of aanmaken. En daar kunnen we inderdaad als mens ziek van worden of zelfs aan overlijden. Toch zijn er wat mij betreft wezenlijke aandachtspunten als het gaat om de discussie over chemische en natuurlijke gifstoffen:

1) Natuurlijke stoffen zijn afbreekbaar door de natuur zelf, de bodem of het organisme die ze eten. Daarbij geldt wel dit adagium: 'Niet is gif, alles is gif. De dosis bepaalt.' Dit geldt niet voor chemische stoffen: deze kunnen in veel gevallen niet meer worden afgebroken en gaan zich stapelen in het lichaam van mens of dier. Juist zeer kleine, gestage hoeveelheden lijken dit te doen. Zie het complete verhaal in mijn artikel "Hormoonverstorende stoffen".

2) Wij zijn sinds onze ontwikkeling tot mens opgegroeid met toxische stoffen uit de natuur. Zowel mens, dier, bodem en de natuur zelf hebben daarom ook 'tips en trucs' om ermee om te gaan. Zo zijn een gezonde bodem en bij de mens gezonde darmen de eerste verdedigingslinie tegen toxische stoffen en anti-nutriënten. Chemische stoffen daarentegen zijn zeer lastig om mee om te gaan. Ons darm kan ze moeilijk afbreken en daarom moet onze lever de klus zien te klaren. Zie het artikel over leverontgifting dat dit beslist geen gemakkelijke opgave is. Zeker omdat juist door de veelvoud aan chemische stoffen in ons voedsel en milieu onze lever vaak niet meer over de juiste stoffen beschikt om deze ontgifting mogelijk te maken. Zie mijn artikel 'Hidden hunger'.

3) Veel van de crisissen en problemen waar we momenteel mee te maken hebben een overduidelijke link met onze voedselconsumptie; globalisering, chemische landbouw, verlies van biodiversiteit, overproductie, overconsumptie dierlijk eiwit, ziektedruk door intensieve veeteelt etc. Zie de prachtige quote van Caroly Steel hieronder. Dus niet op naar meer maar naar minder chemische bestrijdingsmiddelen. Hoe spijtig het ook is dat zo'n hele partij prachtige rogge uit de handel wordt gehaald. Mooie verdienste van onze huidige tijd dat we dit vroegtijdig kunnen analyseren zodat het niet op ons bord belandt.