Waarheden als een koe, over de stikstofcrisis.

Waarheden van een koe: wat er niet in komt aan stikstof hoeft er ook niet uit!

Op donderdag 9 november organiseerde de Initiatiefgroep Stikstof in samenwerking met de Aeres Hogeschool Dronten een landelijke dag over het stikstofvraagstuk. Op deze dag wil de Initiatiefgroep praktische oplossingen voor het stikstofvraagstuk voor het voetlicht brengen, die in de prakijk ontwikkeld zijn. Ik was op dit congres, als luisteraar en spreker, en heb een samenvatting gemaakt met per spreker een of meer inzichten rondom de stikstofproblematiek. Eigenlijk weten we het al lang: het zijn namelijk waarheden als een koe! Hopelijk dragen deze 'waarheden van & als een koe' na de verkiezingen bij aan een gezondere bodem- lucht- en waterkwaliteit. En aan een duurzame landbouw die gezonder voedsel en een gezonder/biodiverser leven voor mens en dier met zich meebrengt. Ook voor onze gezondheid is  bewustwording over stikstof van groot belang.

Een aantal sprekers en hun boodschap

1. Cees Buisman (hoogleraar Biologische Kringlooptechnologie, WUR / Member Executive Board Wetsus)

Cees geeft aan dat het bijzonder is dat we vaak denken dat planten maar een handjevol mineralen nodig hebben uit kunstmest. Maar liefst 23 verschillende mineralen zijn belangrijk om planten gezond te houden. Veel van de mineralen die zowel mens, dier als plant nodig hebben om de gezondheid te bewaken, zijn niet onuitputtelijk: de mijnen raken een keer leeg. Tekorten aan selenium zijn meer schering dan inslag, ook die hebben grote gevolgen voor onze gezondheid. We moeten dringend dit ‘minerale goud’ terugwinnen in plaats van menselijke en dierlijke mest verbranden/vernietigen en het vervolgens telkens opnieuw aanslepen uit alle delen van de wereld. Het is pure kapitaalvernietiging. “Nederland is een massavernietiger van kostbaar fosfaat en zink. Dat is extra decadent als er zo’n 800.000 mensen per jaar wereldwijd inmiddels sterven door zinkgebrek.” Lees verder in het zeer verhelderende boek van Cees: “De mens is geen plaag.”

2. Alex Datema (Directeur Food & Agri Rabobank Nederland)

Alex geeft aan dat we in Nederland zo’n groot stikstofprobleem hebben, omdat we erg veel veevoer (eiwit wordt nu eenmaal voor een groot deel omgevormd tot stikstof) en stikstofkunstmest importeren. Overgaan naar een circulaire manier van landbouw zal het stikstofprobleem direct verlagen.

3. Henri Prins, (gepensioneerd) onderzoeker WUR

Henri zette ons tot nadenken. Hoe kan het dat het dagelijks gaat over het enorme verlies aan biodiversiteit, terwijl het onderzoek van Henri aangeeft dat er niet zoveel aan de hand is. De conclusie van zijn onderzoek is dat het alweer beter gaat met de natuur, dat die zich aan het herstellen is. Er is van veel kanten kritiek geweest op het onderzoek, omdat het een hoog gehalte “Wij van WC-eend adviseren WC-eend’ zou bevatten. En het zou aanleiding kunnen zijn om de natuurherstelplannen af te zwakken als het toch allemaal wel meevalt.

Terwijl veel andere onderzoeken, ook van de WUR, juist aangeven dat er veel soorten gewassen gevoeliger zijn voor stikstof dan werd aangenomen. Wat eerlijk was geweest om te vermelden was - dat op het moment dat de curve van biodiversiteitsverlies enigszins ging ombuigen- de natuurherstelwet van 1990 werd ingevoerd. In Henri’s rapport worden de gunstige ontwikkelingen enkel toegeschreven aan de ammonia- en mestwetgeving rond 1990.

Met andere woorden: “Wat was er gebeurd als deze natuurwet niet in werking was getreden?”

4. Theo Mulder (initiatiefnemer Symphony of Soils, eigenaar Mulder Agro)

Mest op zich is geen probleem, geeft Theo aan. Het is onze grootste kans om de bodem vruchtbaar te houden en te krijgen. Maar dan moeten we wel op een andere manier gaan boeren, zoals minder kunstmest gebruiken en minder eiwitrijk voedsel aan vee geven. Een challenge onder boeren met wie de ‘beste mest’ produceert is een mooi idee om het proces, met veel minder stikstof, op gang te brengen. Er worden inmiddels ‘groene’, ‘zilveren’ en ‘gouden giertankjes’ als prijs uitgeloofd aan boeren die veel minder stikstof uitstoten. Een van de sprekers op het congres Jan Willem Breukink (van de Brummenaer) kreeg de gouden giertank uitgereikt, omdat hij zijn koeien veel minder eiwit voert en er mest ontstaat met veel minder uitstoot. 

Wat een passie voor het bodemleven heeft deze boer. Doordat zijn mest lagere stikstofgehaltes bevat, heeft het een positieve invloed op de gezondheid van het bodemleven. Dit leven voedt de plant. Zie ook dit You Tube filmpje waarin Jan Willem de microbiologie van de bodem uitlegt. En toeval bestaat niet: kort voor dit congres werd bewezen dat het gezonde microbioom van de bodem onontbeerlijk is voor de gezondheid van de mens: zie onderstaand plaatje. Dus boeren die hier aan werken zijn goud waard!

"Kunstmest is voor de bodem als brandewijn voor arme mensen om hun werkkracht te verhogen."

5. Anton Nigten, zelfstandig onderzoeker bemesting, voeding en gezondheid

De belangrijkste bronnen van stikstof in de landbouw zijn krachtvoer en kunstmest. Anton benadrukt dat vooral kippen en varkens verantwoordelijk zijn voor de grote hoeveelheden geïmporteerd krachtvoer. Stikstof in mest wordt maar voor zo'n 50% opgenomen door de omgeving: het grootste deel ervan (zo'n 219 miljoen kg stikstof (71%) wordt naar het grond- en oppervlaktewater uitgescheiden. Een kleiner deel naar de lucht: 88 miljoen kg stikstof (29 %).

Maar ook de 50% stikstof die wel in dierlijke en plantaardige producten wordt vastgelegd gaat grotendeels verloren:

• Via zuiveringsinstallaties, waar de poep en pies van 18 miljoen Nederlanders niet wordt hergebruikt;
• Via het voer dat aan honden, katten en paarden gegeven wordt;
• Via de composteerbedrijven die tijdens het warm composteren van reststromen ook veel stikstof kwijtraken;

6. Arnold van Woerkom, boer en initiatiefnemer Bodemisch Food

Jaren geleden besefte hij dat de bodem zijn grootste kapitaal was. Met steeds minder bestrijdingsmiddelen en daardoor een gezondere bodem bewees hij wat we allemaal eigenlijk al lang weten; een gezonde bodem levert gezonde voeding op. Analyses van zijn aardappelen leveren een shot meer aan mineralen en sporenelementen op. Hij gebruikt nog een fractie van de bestrijdingsmiddelen ten opzichte van een gangbare boer. Wat een gezondheidswinst voor bodem en mens. Zie zijn TedX filmpje.

Mijn grote wens: zet gezondheid & welzijn op 1.

Erg fijn dat ik vanuit het perspectief van gezondheid een praatje mocht houden: Net als het verhaal van Arnold ging mijn lezing ook over de gezondheid van de mens: wij zijn immers volledig afhankelijk van een gezonde bodem en omgeving omdat “wij niet alleen zijn wat we eten, maar ook wat ons eten heeft gegeten”. Zetten we gezondheid en welzijn weer op nr. 1, dan zouden we de landbouw (maar ook de rest van onze vervuilende sectoren als industrie en farmacie) op slag anders inrichten. Door onze eigen gezondheid- en die van alles wat leeft- de hoogste prioriteit te geven, koersen we automatisch aan op een gezonde bodem, meer biodiversiteit, gezonder water, een gezondere lucht en volwaardiger voedsel. Want wat hebben we inmiddels veel klachten en ziektebeelden die te maken hebben met onze huidige vorm van landbouw. (xx) Zie het plaatje hieronder. Zie ook mijn artikel "Hidden Hunger" 

Als we dan ook nog afspreken dat we het prachtige levende voedsel dat er dan ontstaat niet allemaal gaan raffineren en er ultra processed voedsel van laten maken....dan maken we meters.

Voer een koe als een koe

Wat mij betreft was dit dé quote van de dag (van Peter Vanhoof/ Organic Forest): ”Als we een koe weer gaan voeren als een koe” lost een groot deel van de emissieproblemen zich op. De ammoniakemissie van mest/urine is sterk afhankelijk van de hoeveelheid eiwit die aan het dier wordt gevoerd. Als dompertje op de feestvreugde van akkerbouwers op de zandgronden werd deze dag nog gewaarschuwd voor de grote hoeveelheden stikstofdrijfmest op deze gronden. Schadelijk voor de bodem, het bodemleven, de lucht en het water. Veel minder drijfmest van een betere kwaliteit zou veel gezonder zijn, aldus Peter. Toch ligt de focus op veeboeren, als het gaat om Natura 2000 gebieden.

Er waren ook veel Tweede Kamerleden aanwezig. (PvdD, SGP, NSC, BBB, Volt) Wat vinden zij eigenlijk van de stikstofaanpak van het kabinet? Zij vinden unaniem dat stikstof één van de deelproblemen is waar de landbouw mee kampt. En de visie is dat het deelprobleem ‘stikstof’ proberen op te lossen weinig zoden aan de dijk zet, omdat het geen systeemverandering inhoudt. Bovendien blijven in het huidige systeem de boeren toch min of meer “lijfeigene van de multinationals”, zo gaf een van de kamerleden aan. Eigenlijk lost alleen inzetten op duurzame kringlooplandbouw veel van de huidige problemen op. En dan wel tot in het buitenland toe, waar onze manier van intensieve landbouw de grootste sporen nalaat. Daar hebben we immers zo’n 5 miljoen hectare in gebruik (vergelijk: in Nederland circa 2.2 miljoen hectare) en doen we een grote aanslag op de waterreserves daar.

Corné Krocks ( Lector precisielandbouw/Smart Farms) sloot af met een mooie quote: “Laten we grootschalig denken en klein beginnen”. Als iedereen nou eens een stapje achteruit doet qua consumptie/footprint en een stapje vooruit doet qua consuminderen, dan zijn we grootschalig bezig.

Onze maatschappij zit dringend verlegen om meer bewustzijn. Dan kunnen we beter consuminderen en beter delen. Ons verlangen naar luxe en welvaart heeft grote gevolgen voor de rest van de wereld.

Wat zijn er mooie initiatieven

Op zo’n dag zie je dat er een ware explosie is van mensen die het anders willen en ook anders DOEN. Als we dat met ons allen gaan doen…..was dit vast het laatste stikstofcongres.

Hoopvol togen we naar huis. Onderweg in Duitsland zag ik deze prachtige foto nog: wat Duitsland kan met zoveel lokale duurzame landbouw, dat kan hier ook. Als we toch eens gaan doen wat Alex Datema opperde. Namelijk veel minder stikstof in de vorm van kunstmest en veevoer uit het buitenland importeren…….en veel meer eten wat onze eigen boeren produceren. Want wat er niet 'in' ons land binnenkomt aan stikstof door kunstmest en krachtvoer, komt er ook niet 'uit' via onze bodem, het water en de lucht.

De tovenaars versus de profeten

Mijn grenzeloze optimisme werd behoorlijk getemperd toen ik een paar dagen later het artikel in de Groene Amsterdammer las over biologisch boeren: Bio voor de Bühne. Sinds staatssecretaris Bleker in 2011 de biologische sector feliciteerde dat ze volwassen waren geworden en wel op eigen benen konden staan, is het grootste deel van de subsidiepot namelijk naar de intensieve landbouw gegaan. Terwijl we toen 3% en nu slechts 4% biologische boeren hebben.

Het geld dat uit Brussel vrijkwam voor duurzame landbouw is in de plannen van de ‘tovenaars’ (de groep die meent dat technologie de problemen gaat oplossen) gaan zitten. De ‘profeten’ (die menen dat we onderdeel zijn van de natuur en de problemen moeten oplossen door de natuur weer te begrijpen en met haar samen te werken en de draagkracht van de aarde niet blijvend kunnen ondermijnen) stonden daardoor sinds de woorden van Bleker aan de zijlijn en kregen een fooi. De grote pot subsidiegeld ging naar intensieve bedrijven en werd gebruikt voor technologische oplossingen die de sector moesten verduurzamen. (luchtwassers, emissiearme stalvloeren etc) Oplossingen die het intensieve agrosysteem gewoon in stand houden.

Ik hoop dat we de verkiezingsprogramma’s van alle partijen ten aanzien van de gezondheid van mens, dier, bodem, aarde en voedselkwaliteit gaan uitpluizen. En ons deze verkiezing geen ‘koeien met gouden horens’ laten beloven. We kunnen er eindeloos over blijven bakkeleien, maar we zullen een minder grote en schonere voetafdruk moeten zien te krijgen, willen we blijven ademen, drinken, eten en leven. Dus laten we gezondheid weer prioriteit nr. 1 geven. 

Precies een week na het congres werd het nogmaals duidelijk: stikstof is slechts één van de deelproblemen van een structureel gezondheidsondermijnende landbouw: We gaan, zoals het nu lijkt, nog 10 jaar lang door met het spuiten van glyfosaat. Voor iedereen die regeneratieve landbouw wil ondersteunen : 

1. Beloon de boeren/telers met jouw voedseleuro's die bewijzen dat het kan (zonder kunstmest, grote hoeveelheden geimporteerd veevoer en bestrijdingsmiddelen) zoals we het als 10.000 jaar hebben gedaan. Tot de industriële landbouw het 70 jaar geleden overnam.
2. Stem volgende week op een partij die jouw gezondheid & welzijn op nr. 1 zet.