Zullen we weer verliefd worden?

17 november 2022

Onze gezondheid, die van de natuur en het milieu zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Zowel de toestand van het milieu als van de natuur is zorgelijk te noemen. En dat heeft onherroepelijk zijn weerslag op onze gezondheid. Gelukkig zijn er volop prachtige initiatieven waarin hard gewerkt wordt aan een gezondere conditie van mens en aarde. Kiezen voor je eigen gezondheid betekent automatisch dat je kiest voor een gezondere wereld en vice versa. Dat we de gezondheid van de aarde geen absolute topprioriteit geven in alles wat we doen komt misschien omdat we niet verliefd genoeg zijn op onszelf, onze medemensen, de natuur en ons voedsel?  De ‘liefde van je leven’ gun je toch ook het mooiste, gezondste & beste wat er is? En wil je toch op geen enkele manier in gevaar brengen? Ik geniet ervan om voor de liefde van mijn leven het onderste uit de kan te halen. En met compassie te zorgen voor alles wat aan mijn zorgen is toevertrouwd zoals ook ons Heerlijk Westerwolds Land. Het klinkt cliché maar het is een waarheid als een koe: de aarde kan onze gezondheid niet (meer) in goede banen leiden als wij niet weer verliefd op haar worden.


Hoop versus rampspoed

Het kan bijna niemand ontgaan zijn: wat waren er de afgelopen jaren mooie initiatieven om de wereld een stukje gezonder te maken. Denk aan Caring Farmers en hun natuurinclusieve landbouw, scholen die kinderen gezonde lunches voorzetten, schooltuinen, (zie bijvoorbeeld dit prachtige filmpje) Land van Ons die met burgergeld landbouwgrond opkoopt om maximale biodiversiteit te bewerkstelligen, voedselgemeenschappen die inmiddels al zo’n 150.000 mensen (1) van duurzaam lokaal voedsel voorzien, de bevindingen van het Eat Lancet Diet (2): dat de aarde op een gezonde manier wel degelijk 10 miljard mensen kan voeden enzovoort. Aan de andere kant zijn er dramatische ontwikkelingen voor de planeet en daarmee voor onze gezondheid: denk aan de schrikbarende berichten dat we 85% van onze biodiversiteit zijn kwijtgeraakt in Nederland (3), dat er inmiddels 1,25 miljoen kinderen zijn met chronische klachten, dat cocktails van giftige stoffen zelfs in natuurgebieden worden aangetroffen (4), en dat ook biologisch voedsel residuen bevat van bestrijdingsmiddelen (5). Weliswaar véél minder dan op regulier geteeld voedsel, maar toch. Als er één artikel is dat me het laatste jaar het meest heeft geschokt is het wel deze: dat biologisch dynamische landbouw een (goedbedoelde) misdaad tegen de menselijkheid wordt genoemd. Tot 80 jaar geleden hadden we niet eens chemische landbouw en nu wordt de chemische landbouw als superieur gezien ten opzichte van duizenden jaren natuurlijk voedsel verbouwen. Zonder de aarde uit te putten. En natuurlijk heeft de schrijver van dit artikel gelijk als we op onze huidige wijze blijven denken, eten, leven en winst nastreven. Albert Einstein zou hier vast zijn fameuze spreuk op losgelaten hebben:

Het milieu als onderdeel van ons lijf & brein

Onderstaande poëtische quote van neurowetenschapper Lisa Mosconi is prachtig maar het valt nog niet mee om uitsluitende gezonde stoffen onderdeel van je brein te laten worden. Per seconde worden er nog steeds nieuwe chemische stoffen in het milieu gedeponeerd, afkomstig van industrie, farmacie en landbouw. Het grootste deel valt onder de noemer ‘forever chemicals’ (persistent biochemical toxins) omdat ze niet/nauwelijks afbreekbaar zijn.

Illustratie uit 'Je brein vitaal - met elke hap een gezonde stap'.

Zo kunnen ze in ons grondwater, de lucht, de bodem, ons water, op ons bord en in ons lichaam of brein terechtkomen. Van een deel weten we iets over hun toxiciteit (zie kader), van een heel groot deel, vooral van de opkomende nieuwe chemische stoffen, weten we niet wat ze op termijn met onze gezondheid en die van het milieu zullen doen. Toch geldt er geen ‘voorzorgsprincipe’ in Nederland voor deze stoffen. Op zich vreemd als je bedenkt dat er opgeroepen wordt om miljarden euro’s te investeren om 610 verkeersdoden per jaar te voorkomen, hoe vreselijk dit ook is.

“Het is ontroerend om te bedenken dat deeltjes van de planeet waarop
we leven – zijn rivieren, dalen, oceanen, bodem en lucht – elke
keer dat we ademhalen of eten als vanzelf een onderdeel van onze
hersens worden.”

Lisa Mosconi, neurowetenschapper en auteur

Per seconde worden er nog steeds nieuwe chemische stoffen in het milieu gedeponeerd, afkomstig van industrie, farmacie en landbouw. Het grootste deel zijn zogenaamde ‘forever chemicals’, ze zijn niet/nauwelijks afbreekbaar. Zo kunnen ze in water, lucht, bodem, op ons bord en in ons lichaam of brein terechtkomen. Van een deel weten we iets over hun toxiciteit (zie kader), van een heel groot deel weten we niet wat ze met onze gezondheid en/of die van het milieu kunnen doen. Zie verder mijn artikel Hormoonverstorende stoffen.

Een aantal klachten/ziektebeelden die een link lijken te hebben met de gezondheid van natuur & milieu:

  • Parkinson (pesticiden, vooral rotenone) (6)
  • Multiple sclerose (vooral gelinkt aan cadmium en arsenicum) (7)
  • Bepaalde hersentumoren en xeno-oestrogenen (8)
  • Autisme wordt geassocieerd met aluminium (9)
  • Leververvetting (NAFLD) en toxische stoffen uit het milieu (10)
  • Ontwikkelingsstoornissen bij jonge kinderen (o.a. arsenicum)
  • Verminderde ontgifting van xeno-oestrogenen door glyfosaat) Dit omdat het de werking van cytochroom P450, de aanmaak van glutathion en de aanmaak van vitamine D verstoort (11)
    Glyfosaat staat te boek als een soort antibioticum (in zowel de bodem als onze darmen) en draagt zeer waarschijnlijk bij aan verlies van gezonde darmbacteriën, lekke darmen, coeliakie en daarmee een verstoring van het brein. Je darmen communiceren immers 24/7 met je brein. (11) Zie verder mijn boek Je Brein Vitaal
  • Bepaalde soorten kanker, zoals pancreas-, nier- en hersentumoren zijn mogelijk gelinkt aan xeno-oestrogenen (12)
  • PAK's hebben een mogelijke link met borstkanker (12)
  • Grote opkomst van allergieën door chemische stoffen en additieven (13)
  • Tussen de 7000 en 12.000 Nederlanders per jaar sterven door fijnstof en luchtverontreiniging (14) Ook stijgt het risico op beroertes na piekbelastingen met fijnstof.(18)

Drievoudige winst met gezonder leven en eten

Er zijn veel wetenschappers -zoals bijvoorbeeld de Europese groep die aan het Inherit-onderzoeksproject (zie kader) heeft meegedaan- die zich grote zorgen maken over het feit dat we onze eigen gezondheid niet koppelen aan die van het milieu. Dat we door de manier waarop we leven, bewegen en consumeren de gezondheidslimiet van het milieu en daarmee van onszelf steeds verder overschrijden (15). Hoewel dat voor elk mens geldt, zijn het vooral de zwakkeren in de samenleving die het sterkst getroffen worden. Inkomensongelijkheid en gezondheidsongelijkheid gaan immers vaak hand in hand. Kijk alleen maar heel recent naar de verdeling van de Corona vaccins: 80% van de vaccins gaan naar de welvarende landen. Het goede nieuws: de mens die voor eigen gezondheid kiest, kiest automatisch voor een gezondere aarde. Maar waar moet je beginnen? En hoe vind je je weg in ‘duurzaam voedingsland’? Er zijn zoveel prachtige initiatieven om de wereld een stukje gezonder te maken & manieren om aan duurzaam voedsel te komen, waar je ook woont in Nederland. Ik noem er slechts een aantal:

Organisaties die landbouwgrond (willen) opkopen om er duurzaam/regeneratief op te laten boeren. Ook op die manier stellen we duurzaam, gezond en lokaal voedsel veilig voor de toekomst.

Erfwinkels

Erfwinkel van Bio-boerderij Landleven, Scholtweg 9 9591 AD Onstwedde
Westerkloeke, Dreumel (ook webshop)

Voedselbossen

Overzicht van alle voedselbossen in Nederland.

Het Inherit onderzoeksproject (2016-2019) bestond uit milieu-, gezondheids- en gedragswetenschappers van 18 organisaties uit 12 Europese landen. Zij erkenden de grote verbondenheid tussen milieu-, gezondheids- en ongelijkheidskwesties en de dringende noodzaak om deze aan te pakken. Er zijn vier gebieden door hen aangesteld (groene ruimtes, energiezuinig wonen, actief vervoer en duurzaam voedsel) om onderstaande ‘triple win’ een grote sprong voorwaarts te laten maken (15):

  1. goed voor het milieu
  2. goed voor de gezondheid
  3. aanpak van gezondheidsongelijkheid

Concreet en praktisch aan de slag

Het belang om bovenstaande van de daken te schreeuwen lijkt van groot belang. Onderstaande quote lijkt meer dan ooit toepasselijk om elk mens, ziek of gezond, enthousiast te maken over de geniale werking van ons lichaam en brein en de rol die gezond voedsel, een gezonde omgeving en leefstijl hierin spelen. 

Schudt de hand die je voedt

Zijn deze woorden van auteur/journalist Michael Pollan het spreekwoordelijke ei van Columbus? Letterlijk nogal lastig, maar figuurlijk ons voedsel weer de hand schudden kan wel. Door ons te interesseren in de bodem, natuur, milieu, de boer, de herkomst van ons voedsel etc. Gezond eten voor zowel mens als milieu & natuur is volgens veel deskundigen niet meer alleen een kwestie van kennis maar veel meer van compassie. Door industrialisering, technologische oplossingen en wetenschap zijn we steeds meer gaan rationaliseren en zijn we ‘onttoverd’ en vervreemd van de natuur en ons voedsel. Als dit zo is dan zit de oplossing in bewustzijn en het opnieuw verbinden. Misschien is het wel logisch dat deze onttovering ertoe geleid heeft dat we nog weinig compassie hebben met de aarde, de dieren, de planten, de natuur. En misschien ook wel met ons zelf en onze medemensen. Als dat zo is dan zit de oplossing in het opnieuw verbinden. Ons verbazen over winterpostelein die ‘ready to eat’ onder de sneeuw vandaan komt, de ongelooflijk ingenieuze manier waarop bijen hun voedsel kunnen vinden, gewassen die gortdroge en verzengende zomers overleven, zie mijn filmpje over quinoa, de pracht van een kool in zijn volle glorie, het aandoenlijke van een kuikentje dat uit de dop kruipt en bijna direct kan lopen, de ochtendzon die over een landschap gloort etc. Dan kun je toch niet anders dan respect, ontzag, bewondering en liefde voor de natuur en alles wat leeft voelen? Of het boek Venusian Kitchen: liefde en compassie voor voedsel straalt van de foto’s af. Dan zou je toch denken, verwachten, zeker weten dat iedereen dit wil koesteren, omarmen, beschermen en behouden? En dat dat verder gaat dan kiezen voor je eigen individuele behoeften en verworvenheden?

De pracht van een koolrabi. Bijna te mooi om op te eten.

Vier tips om optimaal voor jezelf te zorgen. Belangrijk om te (w)eten.

1. Oxidatieve stress te lijf gaan. Blootstelling aan toxines (endogene en exogene), door het lichaam niet goed afgebroken of afgevoerd, veroorzaakt (extra) vrije radicalen. Daarom zijn meer antioxidanten (zoals fyto-oestrogenen) en optimalisatie van de mineralen en sporenelementen (voor de aanmaak van antioxidantenzymen) van groot belang. Simpelweg gesteld zijn er steeds méér toxines maar ook steeds mínder stoffen die de afbraak en uitscheiding hiervan mogelijk moeten maken. Dit heeft alles te maken met bodemverarming, kunstmest, bestrijdingsmiddelen, raffinage en bewerking van voedsel, globalisering van voedsel enzovoort.

2. Ontgifting optimaliseren: onze darm is de eerste verdedigingslinie als het gaat om het afbreken en afvoeren van toxines. Onze lever moet extra werkzaamheden uitvoeren als ons darmmicrobioom hierin faalt. Klik hier voor mijn artikel ‘basisvoorwaarden voor gezonde darmen’. Onze lever moet optimaal in staat gesteld worden om de ongifting en de aanmaak van antioxidant enzymen te optimaliseren. Zie mijn artikel over lever ontgifting. Het helpt daarbij om te kiezen voor zoveel mogelijk onbespoten voeding: kies voor producten van boeren die met zorg voor de bodemgezondheid (dus zonder kunstmest en bestrijdingsmiddelen) ons voedsel verbouwen. Alleen een gezonde bodem kan zorgen voor vitaal voedsel en de optimale voedingsstoffen die we nodig hebben voor onder andere onze ontgifting. Niet voor niets wordt daarom een goede boer wel eens ‘de apotheker van de toekomst’  genoemd. Zie verder mijn artikel leg de bodem onder je gezondheid.

3. Is onbespoten voeding geen optie dan kan het raadzaam zijn om mensen te wijzen op de onderstaande ‘Dirty Dozen’ lijst (16) die elk jaar verschijnt. De lijst is aflopend: Dus aardbeien hebben aan de linkerkant de hoogste belasting aan residuen. De Avocado aan de rechterkant dus de laagste belasting.

4. Divers, onbewerkt voedsel en zelf je maaltijden bereiden is een grote troef voor je gezondheid. Er zijn namelijk geen voedingsmiddelen met alleen maar gunstige eigenschappen. Elk voedingsmiddel heeft positieve dan wel negatieve effecten. Zoveel mogelijk variatie. Diversiteit is ook de grootste troef voor een gezondere natuur en een gezonder milieu. Klik hier voor mijn filmpje over biodiversiteit. Onbewerkt voedsel zonder additieven, aroma’s, smaakversterkers, vulstoffen etc. zoals in kant-en-klaar voedsel mijden, is ook grote winst. Zie verder mijn artikel ‘Energie aanmaken, hoe gaat dat eigenlijk?

5. Weer een beetje jager/verzamelaar/boer te worden. Gezond voedsel is veel duurder dan industrieel bewerkt voedsel. Toch moet het mogelijk zijn om met elke beurs gezond te eten. Dit door bijvoorbeeld mensen aan te moedigen om voeding met chlorofyl & volop antioxidanten in ‘de vensterbank’ te verbouwen (kiemen, kruiden, microgroenten), probiotische voedingsmiddelen als waterkefir, kombucha te brouwen, mee te eten met het seizoen, ze leren om seizoengroenten te bewaren, te pickelen, te fermenteren, te drogen of te verzamelen in de natuur etc. In heel Nederland worden wel wildplukwandelingen georganiseerd om je wegwijs te maken. Zie bijvoorbeeld bij ‘inhetwildeweg.nl’ of lees eens één van de boeken van 'Het Wilde genieten'

En ook goed om te beseffen dat gezond eten niet duur hoeft te zijn: De top 5 van de meest nutriëntdichte voedingsmiddelen zijn over de hele linie niet duur: waterkers, Chinese kool, snijbiet, rode biet en spinazie. (17)

Begin gewoon

Mijn grote droom is dat er bij ieder van ons weer een vonkje ontbrand doordat we ervaren hoe leuk, lekker, verleidelijk en toegankelijk het is om met voeding & leefstijl aan de slag te gaan. Omdat je beseft en ervaart hoe geniaal en ingenieus natuurlijke processen in ons lijf, brein, de bodem, ons voedsel en in de natuur geregeld zijn. Deze processen weer een klein beetje begrijpen en ons erover verwonderen zou fantastisch zijn; voor zowel mens als planeet omdat we innig met elkaar verbonden zijn. Laten we er weer een beetje verliefd op worden en stappen zetten, hoe klein dan ook. En ik hoop uit het diepst van mijn hart dat door onze verliefdheid de polarisatie, die op alle fronten nu zo hevig aanwezig is in de maatschappij, weer verminderd. Dus begin je, als je dat nog niet deed? Meer inspiratie nodig? Hanneke van Veghel schreef over dit onderwerp een helder boek: Dieet voor een betere planeet. Of kijk dit krachtige filmpje van Kees Klomp: onze enorme drang naar economische groei, waarin we de aarde ondergeschikt hebben gemaakt aan onze welvaart, leidt niet tot meer maar tot minder: Minder welzijn, minder gezondheid en uiteindelijk zelfs minder welvaart.

  1. https://www.deschaalvankampen.nl/inventarisatie-voedselgemeenschappen/
  2. https://eatforum.org/eat-lancet-commission/
  3. https://www.wur.nl/nl/nieuws-wur/radio-televisie/rtv/Hugh-Jansman-bij-RTV-Oost-over-het-verlies-aan-biodiversiteit.htm#:~:text=In%20de%20afgelopen%20honderd%20jaar,%2C%20verdroging%2C%20versnippering%20en%20vergiftiging
  4. https://www.trouw.nl/duurzaamheid-natuur/overal-in-de-natuur-zit-gif-en-het-komt-overal-vandaan~bc296557/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
  5. https://www.scc-gmbh.de/images/scc/Downloads/sp.efsa.2018.EN-1397.pdf
  6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3114824/
  7. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28432518/
  8. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3388472/
  9. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29413113/
  10. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3856051/
  11. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3945755/
  12. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3388472/
  13. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3596087/
  14. https://npokennis.nl/longread/7750/waarom-is-fijnstof-zo-n-groot-probleem
  15. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29986493/
  16. https://www.ewg.org/foodnews/summary.php
  17. https://www.cdc.gov/pcd/issues/2014/13_0390.htm
  18. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22332153