Blijven en blijven vertellen over het belang van zaadvast
De Zaderij stelde een starterspakket samen: hiermee oogst je niet alleen heerlijke groentes uit eigen tuin, je oogst er ook nog eens gemakkelijk je eigen zaad van, zodat je volgend jaar gewoon weer aan de slag kan (en je vrienden en/of buren ook!). Ook andere producten zijn te koop in hun webshop. Naar de webshop.
Zaad dat door de aarde geschonken wordt, zou voor iedereen moeten zijn. Klinkt logisch toch? Toch is dit in de praktijk niet zo. De zadenmarkt wordt door een paar multinationals gedomineerd die gebruik maken van hybride rassen, waardoor de biodiversiteit, voedselzekerheid en voedselsoevereiniteit op het spel staan. Om het tij te keren moeten we weer overstappen naar zaadvaste rassen. Een term waar nog maar weinig mensen van hebben gehoord, maar die eigenlijk iedereen zou moeten kennen! Een organisatie die zich dag in dag uit inzet voor de terugkeer hiervan op de akkers, is De Zaderij, een coöperatie van boeren en tuinders die zelf zaden selecteren en vermeerderen. We spraken met Jan Bulthuis, die aan het roer van de Zaderij staat en als missie heeft om het ‘evangelie’ van zaadvast te verkondigen.
Jan: “Tot ongeveer 80 jaar geleden vormden zaadvaste rassen de basis van de akkerbouw, maar sinds de industrialisering van de landbouw is het gros van de boeren overgestapt op hoog technologische F1-hybridezaden. Ons voedsel is nog nooit zo uniform geweest en veel groenten zaden zijn niet vrij beschikbaar om daarmee andere, nieuwe rassen te ontwikkelen. Het patent op deze rassen is in bezit van een handvol multinationals. Zij bepalen feitelijk wat wij eten. Dat zou niet zo moeten zijn. Deze tendens zorgt er bovendien voor dat rassen en daarmee ook biodiversiteit verdwijnen en ook oude technieken, ambachten, kennis van veredeling van zaadvaste rassen steeds meer verloren gaat. Als we zo doorgaan, dan eten we ons een weg naar de ondergang.
“Net zoals in de jaren ‘60 de roep om biologische producten kwam, zo zou nu de roep om zaadvaste rassen moeten komen. Er zal een krachtige vraag moeten komen vanuit de consumenten om kwaliteitsvoedsel.”
F1 hybridezaad
Een hybride ras is door de mens voorgeprogrammeerd. De groentes zijn uniform en hebben vaak hetzelfde formaat waardoor het goed in de schappen van de supermarkt past. Deze groente draagt nauwelijks bij aan de biodiversiteit omdat elk plantje genetisch hetzelfde is. En de bedrijven die het ras hebben ontwikkelend, hebben het feitelijk in eigendom zonder dat er vrije toegang is tot het genetisch materiaal. Op zich leveren F1/hybride zaden prima groente, maar het zaad van deze groente is het jaar erop niet bruikbaar. Er komt dan geen nieuwe groente op. Hybridezaad heeft de wereldmarkt veroverd en de mens ervan afhankelijk gemaakt.
Zaadvast of zaadecht
Zaadecht, meestal zaadvast genoemd, betekent dat bepaalde eigenschappen vastliggen in het ras. Zaadvaste groenten hebben een hogere voedingswaarde, betere smaak en dragen optimaal bij aan biodiversiteit. Een ander belangrijk voordeel van zaadvaste rassen is dat er altijd enige vorm van genetische variatie tussen de planten op het veld en ziektes zich hierdoor minder snel verspreiden dan bij F1 zaden. Telers kunnen zelf rassen vermeerderen en steeds weer een eigen zaaizaad winnen en opnieuw uitzaaien. De zaad productiecyclus kan dus eindeloos worden voortgezet, van generatie op generatie. Hierdoor kan een ras zich ook aanpassen aan veranderende omstandigheden zoals het klimaat. En het geeft telers keuzevrijheid en onafhankelijkheid van zaadleveranciers. En, ook superbelangrijk: zaadvaste zaden zijn vrij van GMO’s, dus vrij van genetische manipulatie.
"We moeten in de hele keten aan de slag. Gelukkig zie je nu soms al bij de biologische winkel bij het schap ‘Dit product is gemaakt van zaadvaste rassen.” Het begint te komen!"
Naar 50% zaadvast voor een gezonde aarde
Nu is slecht 1 tot 5% van onze zaden zaadvast en is dus ook het aandeel zaadvaste groenten minimaal. Ook in de biologische winkels. Voor een gezondere aarde en voor onze eigen gezondheid zouden we naar 50% moeten gaan. Er is dus nog wat te doen! Dat gebeurt gelukkig ook volop en veel organisaties en individuen maken zich er hard voor. Er wordt inmiddels goed gelobbyd richting overheden en de stichting Zaaigoed is actief om meer aandacht te krijgen voor het belang van zaadvaste groenten. Een ander prachtig initiatief is het Reclaim the Seeds evenement, een jaarlijks evenement wat aandacht vraagt voor zaadvaste groenten, ooit begonnen als protest tegen de nieuwe EU-zadenwetgeving. Nu ligt de focus op het verzet tegen patenten op gewassen en de dreigende introductie van weer een nieuw ras waarvoor DNA manipulatie is toegepast.
Onze wens is dat boeren en telers zelf weer zaadvaste groenten gaan telen
Bij De Zaderij maken ook mooie ontwikkelingen door. Tot nu toe zijn wij de enige partij in Nederland die uitsluitend zaadvaste rassen levert. Een enkele zaadleverancier levert wel zaadvaste zaden als toevoeging aan hun assortiment, maar wij zijn dus de enige die dat 100% doen. Ik hoop dan ook op wat concurrentie, dat versterkt elkaar alleen maar. Wij leveren nu voornamelijk aan particulieren die een moestuin hebben en aan moestuinverenigingen. Dat gaat heel goed. Nu telers en akkerbouwers nog. Ook biodynamische boeren gebruiken nog vaak hybride rassen, simpelweg omdat er nog onvoldoende goede zaadvaste rassen beschikbaar zijn. En heel eerlijk, het lukt heel eerlijk gezegd ook niet zomaar 1000 kg zaad van een bepaald ras te leveren. Het verkopen gaat steeds beter maar de beschikbaarheid is nog een uitdaging. Het is dan ook onze wens dat boeren en telers zelf weer zaadvaste groenten gaan telen en zelf zaad genereren voor het volgende jaar. Gelukkig komen er ook steeds meer. We hebben zelf ook boeren die voor ons telen. In het begin van vorig jaar waren dat er 20 en nu hebben we een bestand van 50. Die hebben zich spontaan bij ons aangemeld!
Als de oogst goed gaat, heeft de Zaderij dit jaar een zaadvaste spruit waar zaad van af zou kunnen komen.
Zaadvast moet echt een begrip worden
Vorig jaar hebben we goed geteeld en de oogst is ook gelukt door het mooie weer. Dus we hebben voorraad. Maar als we doorgroeien zoals nu moet er dit jaar heel veel geteeld worden! We hebben nu 80 groenten in ons assortiment. Ik zou graag het assortiment verder uitbreiden, met zo’n 15 tot 20 nieuwe rassen per jaar. Verder hoop ik dat het begrip zaadvast dit jaar echt een begrip wordt. Daarvoor hebben we de hele keten nodig. Ik ben ook met bijvoorbeeld retailers in contact om te kijken hoe we dit het beste kunnen communiceren. Gelukkig zie je nu soms al in de biologische winkel bij het schap: Dit product is gemaakt van zaadvaste rassen. Het begint te komen!”
Op 31 augustus 2022 had het televisie programma BinnensteBuiten een prachtige uitzending over het belang van Zaadvaste Zaden. De uitzending is hier te bekijken.
Wie de wereld nu echt voedt / Vandana Shiva
Iemand die zich ook al decennia inzet voor het recht van de boer om zijn eigen zaden te mogen gebruiken-en niet verplicht dure zaden moet kopen van multinationals- is Vandana Shiva. Zij schreef vele boeken hierover, waaronder "Wie de wereld nu echt voedt". " Zaden van tegenwoordig meestal al voorzien van een laagje pesticiden op het zaad zelf. (zaadcoating; kunstmest, pesticiden en groeifactoren al aan het zaad ‘gelijmd’) Helaas geeft dit nu net veel ziekte waardoor er bij dit zaad weer meer bestrijdingsmiddelen nodig zijn." Zo wordt de boer nogmaals de 'loonslaaf' van de multinational.
Bovendien geeft ook zij aan: "Van de ruim 8500 eetbare planten die de planeet herbergt, eten we nog maar een fractie."
