Vrije radicalen. Wat zijn het, wat doen ze & hoe kunnen we ze in toom houden met antioxidanten?
Vrije radicalen spelen een rol bij het ontstaan van allerlei ziekten, zoals hart- en vaataandoeningen, atherosclerose, diabetes, Alzheimer, dementie, allergieën en allerlei ontstekingen. Ze worden onder normale omstandigheden door antioxidanten verwijderd (niet allemaal omdat we wel een bepaalde mate van vrije radicalen nodig hebben) of gedeactiveerd zodat ze geen schade meer kunnen aanrichten. Dat houdt in dat er altijd een goede balans moet zijn zijn tussen de hoeveelheid vrije radicalen en antioxidanten. Een disbalans tussen beiden noemen we oxidatieve stress. Oxidatieve stress is zowel oorzaak als gevolg van veel van onze ziektebeelden. De oxidatieve stress is de laatste decennia door heel veel factoren toegenomen. Gelukkig kunnen we aan de slag met voeding en leefstijl. We zouden alleen even moeten weten hoe het zit. Daar probeert dit artikel op een praktische manier op in te gaan.
Vrije radicalen en de vorming van zuurstof vrije radicalen zijn normale processen in het lichaam. Ze ontstaan gewoon in onze stofwisseling. Onder normale omstandigheden worden ze door antioxidanten verwijderd of gedeactiveerd zodat ze geen schade meer kunnen aanrichten. Dit houdt in dat er altijd een goede balans zijn tussen de hoeveelheid vrije radicalen en antioxidanten moet zijn. Als er teveel vrije radicalen t.o.v. antioxidanten zijn wordt dit oxidatieve stress genoemd: vrije radicalen worden dan niet onschadelijk gemaakt en vallen onze cellen/celwanden aan die hierdoor beschadigd raken en hun taken niet meer uit kunnen voeren. Denk aan de productie van energie uit voeding, een gezonde celgroei, de geprogrammeerde celdood voor oude en beschadigde cellen en de conditie van de celwand. (Celwanden worden wel eens 'het brein van onze cellen' genoemd).
Niet zo vreemd dus dat vrije radicalen spelen een rol bij het ontstaan van allerlei energie problemen en het risico op ziekten, als hart- en vaataandoeningen, atherosclerose, diabetes, dementie, allergieën, chronische ontstekingen enzovoort. Elke klacht of elk ziektebeeld heeft immers een relatie met de gezondheid van onze cellen. Lees hier de inleiding van mijn boek Op weg naar meer Energie.
In ons huidige leven zijn er flink wat factoren die zorgen voor meer Vrije Radicalen. Naast de vrije radicalen die hoe dan ook in onze stofwisseling ontstaan zijn er nog flink wat factoren: omgevingsfactoren als straling, luchtvervuiling, smog, pesticiden, oplosmiddelen, belasting met zware metalen, sigarettenrook, overdreven zonnebaden, röntgen-stralen, veel reizen per vliegtuig en bepaalde medicijnen. En chronische stress! Als bovengenoemde factoren een rol spelen hebben we véél meer beschermende stoffen nodig!
De factoren die de aanmaak van Vrije Radicalen flink verhogen, zijn toegenomen. Daarbij komt dat onze inname van antioxidanten met zo'n 80-90% is naar schatting gedaald sinds de laatste 50-60 jaar. Een ongelijke strijd voor onze cellen die hun werkzaamheden voor onze gezondheid en vitaliteit zodoende niet goed kunnen uitvoeren. Gelukkig kunnen we heel veel aan doen!
Tips voor vermindering van de Vrije Radicalen belasting/om je antioxidanten te verhogen
- Probeer het aantal eetmomenten op een dag te beperken, tenzij de bloedsuikerspiegel dusdanig ontregeld is dat dit nog niet lukt. Ook ondergewicht, ziekte of zwakte kan een reden zijn dat er juist wel meerdere eetmomenten moeten zijn. Meer eten betekent meer verbranding op celniveau en dat genereert ook meer vrije radicalen. Des te vaker er een eetmoment is op een dag, des te vaker/meer er ook Vrije Radicalen ontstaan. De ‘kunst’ is feitelijk om met 2-3 eetmomenten per dag te kunnen volstaan.
- Onze calorie-inname is vaak groter dan onze behoefte. Dit kan, naast een verhoogde vrije radicaalvorming, ook overgewicht veroorzaken. En overgewicht genereert op zijn beurt weer meer vrije radicalen. Ga met eventueel overgewicht aan de slag. Maar doe s.v.p nooit een crash-dieet. Ga met eerlijke, onbewerkte en zuivere voedingsmiddelen aan de slag om heel langzaam wat overtollige pondjes kwijt te raken. Uit onderzoek bleek dat mensen die sterk bewerkt voedsel (met suikers, industriële en transvetten) gemiddeld 500 kilocalorieën per dag meer consumeren dan mensen die onbewerkt voedsel eten.(5)(5a) Dit omdat sterk bewerkt voedsel onze honger en verzadigingshormonen (leptine en grheline) uit balans brengt. Met als gevolg; altijd trek en meer eetmomenten. Een crash-dieet heeft meer nadelen dan voordelen. "Nooit meer dieten maar (h(eerlijk eten)" is al jaren mijn motto. Geen calorieën tellen maar échte voedingswaarde telt. (5a) Het eten dat op de 2-3 eetmomenten gegeten wordt moet dan wel optimaal & alle voedingstoffen bevatten (ook wel OCD genoemd: Optimaal Calorisch Dieet). Met 2-3 eetmomenten per dag daalt ook vrijwel altijd de calorie-inname en daarmee de vrije radicalen belasting. Een vermindering van de calorie-inname lijkt een van de belangrijkste maatregelen om gezond oud te worden.(6)
- Beweeg dagelijks, het liefst buiten! (Zeer intensieve beweging en topsport zorgen juist voor een verhoging van de Vrije Radicalen belasting, dus dan is zeker de inname van extra antioxidanten zeer belangrijk.) Gewoon wandelen, fietsen en in de natuur zijn is ook een prima manier om te bewegen.
- Stress is een hoofdoorzaak van onze oxidatieve stress. Probeer in elk geval stress reducerende maatregelen te nemen. Voor de één is dat yoga, voor een ander de natuur in. Kies iets wat bij je past. Stress en onze huidige bewerkte voeding zijn de grootste veroorzakers van Vrije Radicalen. Klik hier voor mijn artikel Weet wat je eet bij chronische stress. Bedenk ook dat een infectie, een chronische ziekte, een trauma, een tekort aan zeer wezenlijke voedingstoffen enz. door jouw lichaam/brein als een stress situatie ervaren worden. En dat je in al deze gevallen een verhoogde vrije radicalen belasting hebt en daarmee een hogere behoefte aan antioxidanten. In de natuur zijn is een van de snelste manieren om je hoeveelheid stresshormonen te reduceren blijkt uit onderzoek.
- Met name virussen kunnen hoge Oxidatieve stress veroorzaken. Daarom is het bij (dreigende) virusinfecties nog belangrijker om het niveau van beschermende stoffen flink op te hogen door zowel voeding als supplementen.
- Ontstekingen. Deze bevorderen de aanmaak van vrije radicalen en een te veel aan vrije radicalen bevordert weer ontstekingen. Een vicieuze cirkel dus. Daarom is het raad-
zaam om bij ontstekingen veel antioxidanten in je voeding op te nemen. Ook hart- en vaatziekten, depressies, migraine etc. worden onder de ontstekingsziekten geschaard. Maar voor ontstekingen remmen is veel meer nodig dan alleen antioxidanten. Lees hier mijn artikel Voeding bij ontstekingen. - Het mediterrane dieet lijkt tot op heden de beste oplossing voor veel van onze klachten en ons overgewicht ten gevolge van onze huidige voeding & leefstijl. Ook omdat het zo ongelooflijke veel antioxidanten aan je voedingspatroon toevoegt.
- Eet laagglycemisch en ban snelle koolhydraten en suikers uit! Het eten van veel geraffineerde voeding (suikers, witmeel etc.) en/of te veel eiwitten. Dit veroorzaakt hoge bloedsuikerniveaus. Die suikers kunnen zich binden aan aminozuren uit eiwitten. De eiwitten gaan oxideren en dit geeft meer vrije radicalen. Hoge bloeddruk door verharding van vaten en weefsels geeft niet alleen functieverlies maar ook een verhoogd risico op arteriosclerose, beroertes, ziekte van Alzheimer, rimpelvorming, staar en stijfheid van spieren en gewrichten. Laag glycemisch eten is zo lekker en helemaal niet moeilijk. Zie alle recepten op mijn website en in mijn boeken. Of klik hier voor de beknopte versie van de tabel Glycemische Lading uit mijn boek.
- Ondanks een heel gezond eetpatroon kan er een overmaat aan vrije radicalen ontstaan door verstoringen in onze stofwisseling. Denk bijvoorbeeld aan te hoge lactaat- (melkzuur), urinezuur-, cortisol- of AGE waarden. Laat dit eventueel checken in een laboratorium.
- Roken en passief meeroken zijn wellicht de sterkste veroorzakers van oxidatie van zuurstof radicalen. Als je niet kunt stoppen neem dan ten minimale een hoge dosering vitamine C en een hele goede Multi om de schade enigszins te beperken. Dit geldt overigens ook voor meerokende huisgenoten/collega's.
- Schakel zoveel mogelijk over naar onbespoten voedsel (houd in elk geval de tabel over de resten van bestrijdingsmiddelen goed in de gaten (zie blz. 289 van ‘Weten van (h)eerlijk eten’ deel 2). Toxinen veroorzaken vrije radicalen en maken ons oud! Blootstelling aan afvalstoffen die ons eigen lichaam niet goed afbreekt/afvoert (endogene toxines) of vreemde stoffen (xenobiotica en exogene toxines genoemd) via het milieu, zijn belangrijke factoren van veroudering. Toxische stoffen stapelen aan de top van de voedselketen: in het vet van roofvissen als tonijn, roofdieren en langlevende dieren (en dus ook de mens). Teveel endogene en exogene afvalstoffen kan ons lichaam gewoonweg niet aan, zeker niet als er ook nog te weinig antioxidanten aanwezig zijn. Het blijkt meer en meer dat een groot aantal veel voorkomende ziekten verband houdt met deze gifstoffen: de meeste soorten kanker, hormonale aandoeningen, energiegebrek, chronische vermoeidheid, seksuele problemen, immuniteits-stoornissen, degeneratieve oogklachten, hart- en vaatziekten, Parkinson, ADHD, psychische stoornissen. Maar ook veel onschuldiger ogende klachten als cellulitis en rimpelvorming van de huid vinden hier meestal hun oorsprong. Kijk waar je het verschil kunt maken: alle beetjes helpen! Lees verder bij Hormoon Verstorende stoffen: wat kun je zelf doen met voeding, cosmetica, schoonmaakmiddelen etc. om de hoeveelheid toxines te beperken.
- Schakel zoveel mogelijk over naar onbespoten, duurzaam voedsel uit eigen omgeving. Specifiek beschermende stoffen als essentiële suikers (die overigens een veel breder takenpakket hebben dan als antioxindant fungeren) worden vooral aangemaakt tijdens de laatste fase van afrijping van de plant. Heel veel van onze groente en fruit (omdat we immers vooral buitenlands voedsel eten) komen niet aan deze 'normale afrijping' toe: ze worden vroegtijdig geoogst om de lange transporttijd te doorstaan. Veel fruit wordt het hier kunstmatig tot rijping aangezet. Maar dat betekent voor onze gezondheid dat het veel minder antioxidanten en essentiële suikers bevat.
- Zorg dat je optimaal goed gastheer bent voor je darmbacteriën. Zij moeten namelijk (het gros van) de antioxidanten die je eet omzetten naar de werkelijk bruikbare stof die al jouw cellen moet beschermen.
-
- Probeer de chemische calorieën zoveel mogelijk uit je voeding te bannen (dus alle pakjes, zakjes, kant-en-klaar maaltijden etc.). Koop enkelvoudige voedingsmiddelen waar je zelf je maaltijden, tussendoortjes en zeker je borrelhapjes mee maakt. 'Baas in eigen pan en buik' noem ik dat. Zo kun je optimale hoeveelheden antioxidanten in de vorm van groente, fruit, kruiden en specerijen aan je eten toevoegen.
- Eet geen voeding die een hoge toxische last in het vet kan hebben opgeslagen als tonijn, makreel, paling, vette kweekvis als zalm en forel, en vlees met veel vet uit de bio-industrie. Dit zijn moeilijke stoffen voor een mens om weer uit te scheiden. Als onze uitscheidingsorganen ze niet 'kwijt kunnen raken' slaan we ze op in vette weefsels (vooral borsten, prostaat en hersenen) Hoewel een goede fabrikant van zuivere visoliecapsules zeker kan aantonen dat zijn visoliecapsules zuiver zijn, kies wellicht toch liever voor plantaardige omega 3. Visolie zuiveren moet met zeer veel bewerkingen gepaard gaan omdat de zeeën zo vervuild zijn. Elke extra bewerking gaat ten koste van de kwaliteit van de capsules.
- Laat eventueel je huis controleren op Electro-smog. Zeker in je slaapkamer!
- Een goede nachtrust is een basisvoorwaarde om oxidatieve stress te lijf te gaan. Te laat gaan slapen, geen diepteslaap, te vaak wakker of minder dan 5-6 uur slaap zorgen dat onze lever te weinig antioxidant enzymen kan aanmaken en dat we te weinig melatonine-aanmaak hebben. Vrije radicalen verhinderen in ieder geval al de aanmaak van melatonine. Bij onvoldoende melatonine wordt ons cel DNA bovendien minder goed beschermd tegen de aanval van vrije radicalen (zeker als het gaat om de hersenen) en wordt er minder Glutathion gevormd. Zie verder het weetje Slaap
- Overmatig alcoholgebruik kan de vorming van Vrije Radicalen sterk bevorderen en remt de aanmaak van antioxidant enzymen door de lever.
Verhogen van de antioxidant status
En dan het leukste deel van dit verhaal: wat kun je doen met voeding en leefstijl om je antioxidant inname te verhogen? Dat is gelukkig heel erg veel! En ook nog op een heerlijke manier.
Eerst is het dan even belangrijk om iets te weten over de soorten antioxidanten:
Er zijn meerdere soorten antioxidanten, zoals bijvoorbeeld:
- Stoffen die het ontstaan van vrije radicalen verhinderen of ze onschadelijk maken, zoals chlorella, Vitamine C, E en B, carotenoïden, taurine, methionine, polyfenolen, bioflavonoiden etc. Er worden nog steeds meer van deze stoffen ontdekt.
- Antioxidanten enzymen die ons lichaam (vooral lever) zelf aanmaakt zoals SOD, glutathion en catalase. Voorwaarde is dat er voldoende mineralen en sporenelementen zoals koper, zink, selenium, mangaan en ijzer in onze voeding zitten. En onze lever de capaciteit heeft.
- Stoffen met een indirecte antioxidantcapaciteit, zoals sulforafaan in broccoli. Zelfs enkele dagen na consumptie is deze stof in staat om de oxidatieve stress te verlagen.
Voor de uitleg over het belang van een gezonde lever en leverantioxidant enzymen kun je verder lezen in dit artikel over de leverontgifting Het lijkt me goed om te weten dat onze lichaamseigen aanmaak steeds belangrijker wordt in een tijdperk waarbij de vrije radicalen belasting flink is toegenomen.
Klik hier voor een paar heerlijke recepten die de aanmaak van antioxidanten boosten omdat ze flink wat chlorofyl, mineralen en sporenelementen bevatten:
- Crunch bomvol mineralen en sporenelementen.
- Aardappelsalade met een zeebries
- Kleurrijke mediterrane quinoa salade
- Snelle goedgevulde groentebouillon
Ook gezondere kooktechnieken en veel minder glucose/fructose kan een flink verschil uitmaken voor je gezondheid omdat ze de hoeveelheid AGEs kunnen beperken:
Hoe kun je op een lekkere manier je antioxidanten boosten?
- Verhoog je dagelijks inname van groente en fruit drastisch naar 200-300 gram fruit en naar zeker 500 gram groente of liever nog meer. Let op dat je de inname verdeeld over de dag. ’s Avonds ineens 500 gram groente op je bord heeft niet zoveel zin. Verdeel de inname van groente en fruit over je eetmomenten op één dag. Als fruit bij de maaltijd niet lukt, eet het dan bijvoorbeeld 15 minuten voor de maaltijd. Zo blijft het toch 1 eetmoment.
- Gebruik een groot deel van je groente en fruit rauw*. Sommige gedroogde fruitsoorten, zoals gedroogde pruimen, hebben ook een heel hoog antioxidant niveau. Zie dit hoofdstuk uit 2 van mijn boeken. Gedroogd fruit is prima te verwerken als vervanger van suiker in gerechten.
*Bij sommige groenten is het juist beter om ze wel te verhitten om de antioxidanten te kunnen benutten zoals de lycopeen uit tomaten.
- Het mediterrane dieet lijkt tot op heden de beste oplossing voor veel van onze klachten en ons overgewicht ten gevolge van onze huidige voeding & leefstijl. Zeker omdat het zo ongelooflijke veel antioxidanten aan je voedingspatroon toevoegt. Kijk ook eens bij het artikel " Anti aging door minder AGE's" hoe gemakkelijk je een overmaat aan AGE's kunt voorkomen door andere kooktechnieken te gebruiken.
- Zorg dat je voldoende drinkt; voldoende water, kruidenthee, groentesappen/ smoothies, een paar kopjes groene thee. Frisdranken, sapjes, koffie en alcohol tellen niet mee.
- Zorg voor veel kleurvariaties en diversiteit voor wat betreft groente en fruit. Elke kleur heeft zijn eigen beschermende eigenschappen. Zie het schema van polyfenolen en bioflavonoiden hieronder. Maak er een sport van om zoveel mogelijk verschillende kleuren op je bord te krijgen.
- Ook kiemen (zeker broccolikiemen) hebben een uitgesproken effect op de antioxidant status van ons lichaam. Dagelijks wat kiemen of microgroenten eten is een zeer lekkere, gemakkelijke en effectieve manier om aan je antioxidant capaciteit te werken. En zo gemakkelijk in te passen. Zie ook Kiemen
- Gebruik bij een dergelijke disbalans eventueel zuivere voedingssupplementen om de hoeveelheid antioxidanten snel weer aan te vullen. Dit kunnen bijvoorbeeld ‘groene poeders’ als gerstegras zijn. Maar ook zeker extra vitamine C- en vitamine E-rijke voedingsmiddelen als biologische (eerlijke) rode palmolie, tarwekiemen/tarwekiem-olie, noten en zaden. Als virussen de oorzaak zijn, is een hoge dosering vitamine E, D en C en zink zeker aan te bevelen. Dit verlaagd niet alleen de mate van oxidatieve stress, het geeft tevens een verlaging van de virale belasting.
- Zorg voor ruim voldoende Omega-3 vetzuren in de voeding. Dit is een belangrijke voorwaarde voor het in werking laten treden van onze lichaamseigen antioxidant systemen.
- Zorg voor voldoende eiwitten in je voeding. Ze zijn nodig voor de opbouw van gezonde cellen, de aanmaak van antioxidanten door je lever, voor je immuunsysteem om adequaat te reageren etc.
- Boost je polyfenolen en bioflavonoiden. Kleur, smaak en krachtpatsers op je bord! Mijn ultieme manier om ons zelf en gasten te verwennen is een pannenkoek buffet of een salade met allerlei (on)kruiden en bloemen. Zie foto hiernaast. Bak per persoon 1 pannenkoek (met meerdere graansoorten die je bloedsuikerspiegel niet opjagen) en zet ontelbare bakjes met groente, fruit, kruiden, onkruiden, noten, zaden, pesto's, peulvruchten, zeewieren, bloemblaadjes, Omega 3 (door feta en olie) op tafel. Zo kan iedereen naar hartenlust zijn pannenkoek beleggen. Meer kleur en variatie op een overheerlijke manier eten, is er in mijn beleving niet.
Klik hier voor een aantal recepten met flink wat antioxidanten/polyfenolen:
Pannenkoek met crunchy druivenmousse
Kleurrijke krachtpatsers uit de natuur: Polyfenolen
Polyfenolen
“Is de verzamelnaam van een grote groep stoffen in het plantenrijk (men schat ca 5000), die o.a. een antioxidatieve werking hebben. Tot deze groep behoren ook de (bio)flavonoïden, zie overzicht hieronder. Veel planten, kruiden en groenten bevatten polyfenolen, zoals druiven (en rode wijn), appels, uien, rode klaver, groene (en ook zwarte) thee, broccoli, soja, cacao, etc. Er is een grote variëteit; sommige planten bevatten meer van de ene groep dan van de andere”.
Belangrijk om te weten over deze stoffen:
- Bioflavonoiden hebben een krachtiger antioxidant werking dan bijvoorbeeld Vitamine C of E. De antioxidant capaciteit wordt vaak uitgedrukt in de ORAC waarde. Zie ook dit hoofdstuk uit mijn boek Weten van (h)eerlijk eten deel 1.
- Voor veel van deze stoffen geldt: of werkelijk hun antioxidant werking gaan verkrijgen is sterk afhankelijk van de gezondheid en diversiteit van de darmflora. (6)(7) Een gezonde darm is en blijft de basis van onze gezondheid.
- Geschat wordt dat de inname van deze stoffen, gezien ons vroegere eetpatroon, ruim 100 mg per dag zou moeten zijn. Door onze lage groente-, fruit en kruiden consumptie krijgen we naar schatting 23 mg binnen, vooral via quercetine (16 mg)(8)
- Elke kleur heeft zijn eigen specifieke werking in het lichaam. Daarom is zorgen voor veel variatie in je eten, ook wat betreft kleur, een zeer gezonde gewoonte.
Een aantal eigenschappen van polyfenolen:
- De werking en opname van vitamine C ondersteunen
- Anti-histamine werking
- Anti virale en anti bacteriële werking
- Voorkomen van vrije radicaal vorming*
- Vaatversterking
- Ontstekingsremming (CRP verlaging)
- Verlaging risico insulineresistentie / risico diabetes 2
- Gezonde celgroei en afbraak cellen
- Mogelijk anti-carcinogene eigenschappen
* Zo wordt quercetine (zie schema hieronder) gezien als een zeer effectieve bestrijder van zuurstof vrije radicalen (ROS). Mede hierdoor opperen sommige onderzoeken dat het belangrijk is om de progressie van de ziekte van Alzheimer te remmen.(11) Bioflavonoïden vertragen mogelijk de demyelinisatie bij MS (12)
Overzicht van een paar groepen polyfenolen en hun rijkste voedingsbronnen
Bron: https://www.ars.usda.gov/ARSUserFiles/80400525/Data/Flav/Flav_R03.pdf
*Let op; een glas grapefruit kan de werking van veel medicijnen nadelig beïnvloeden bij gelijktijdige inname
Nog even: Reken je niet rijk aan deze beschermende stoffen
Als je naar bovenstaand schema kijkt, dan zal het je opvallen dat er zeer veel keuze is. Het is erg eenvoudig om deze antioxidanten in je eten te verwerken. Maar......ik begon dit artikel door te zeggen dat we zo'n 80-90% minder van deze beschermende stoffen zijn gaan eten. Dat heeft met onze lage groente en fruitconsumptie te maken, met verarming van de bodem, met raffinage, met productie- en transportmethoden etc. Maar mogelijk één van de belangrijkste redenen is deze: beschermende stoffen komen vooral voor in voedsel dat onbespoten is.
Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn er grote veranderingen op het gebied van voeding geweest. Voeding is niet meer onbespoten (tenzij biologisch/duurzaam geteeld). Dit betekent dat ons lichaam meer vreemde stoffen moet ontgiften. Maar wat misschien veel belangrijker is: onbespoten voedsel bevat veel meer beschermende stoffen dan bespoten voedsel. Dit heeft te maken met het feit dat een plant zelf beschermende stoffen aanmaakt bij ‘gevaar’. Wijkt dit gevaar (door gewas-bestrijdingsmiddelen), dan maakt de plant minder van deze beschermende stoffen aan. De wezenlijke stoffen die ons ook weer moeten beschermen tegen ‘gevaren’ als ziekte, ontstekingen, allergieën etc.
Dit geldt overigens niet alleen voor beschermende stoffen. Ook bij veel ander voedsel rekenen we ons rijk aan voedingsstoffen die er niet/veel minder inzitten dan vroeger. Klik hier voor mijn blog hierover.
Als je kiest voor niet biologisch, houdt dan zoveel mogelijk rekening met de tabel hiernaast.
Meten = weten
Mocht je twijfelen over je antioxidant capaciteit of Vrije Radicalen belasting, dan is het goed om te weten dat je dit kunt laten testen in bloed of urine. Mijn advies zou zijn om dit altijd in overleg met een (natuur)arts, therapeut of natuurdietist te doen. Zij kunnen de uitslag ook op waarde interpreteren.
Deze schriftelijke leverbelastingtest kan jou een indruk geven over het vermogen van jouw lever om zijn ontgiftende en antioxidant taken aan te kunnen. Als de score hoog is kan het nog meer reden zijn om flink met deze aanwijzingen aan de slag te gaan. En kom je er op eigen houtje niet uit? Er zijn in Nederland zeer veel bekwame natuurartsen/therapeuten en natuurdietisten die je kunnen ondersteunen.
Over de auteur van dit artikel
Rineke is opgeleid als natuurgeneeskundig- en orthomoleculair therapeut. Ruim 15 jaar lang heeft ze mensen met chronische klachten begeleid in haar praktijk op het gebied van voeding en leefstijl. Inmiddels richt ze zich volledig op het inspireren van mensen om te kiezen voor onbewerkt, gezond, duurzaam en divers voedsel via haar boeken, lezingen, platforms, magazines en trainingen. Omdat het voor veel mensen moeilijk bleek om gezond eten in de praktijk te brengen, begon ze in 2011 boeken te schrijven.
- Weten van (h)eerlijk eten 1
- Weten van (h)eerlijk eten deel 2
- Alles draait om je Hormonen
- Op weg naar meer energie
- Je Brein vitaal - met elke hap een gezonde stap
- Mooi Eten
- Mooi Eten/Mooi Leven
(H)eerlijke recepten plus uitgebreide achtergrondinformatie om je gezondheid positief te beïnvloeden, vormen in alles wat ze schrijft de rode draad. Het geld van haar bestsellers investeert ze grotendeels in hun biodiversiteitsproject Heerlijk Westerwolds Land. Door een boek te kopen of cadeau te geven ondersteun je niet alleen haar gedachtengoed maar maak je het ook mogelijk dat Rineke volledig onafhankelijk van subsidies, adverteerders of financiers haar jarenlange kennis gratis kan blijven delen.
Bronnen:
ALLARD, J. P. ET AL. EFFECTS OF VITAMIN E AND C SUPPLEMENTATION ON OXIDATIVE STRESS AND VIRAL LOAD IN HIV-INFECTED SUBJECTS. AIDS 1998; 12:1653-1659
