Biofilms

Wie te maken heeft met terugkerende ontstekingen (denk aan blaasontstekingen, holte ontstekingen, bronchitis etc.) of met chronische ontstekingsziekten heeft vaak te maken met het fenomeen biofilms. Het zou goed zijn om te weten dat we in deze situaties vaak te maken hebben met de 'biofilm truc' van ziekmakende micro-organismen als schimmels, virussen, bacteriën, gisten en parasieten. Voeding kan een belangrijke rol spelen in het voorkomen en mogelijk ook opruimen van deze biofilms. Het is een kwestie van (w)eten om er je voordeel mee te doen.

Biofilms spelen een rol bij veel chronische of terugkerende ontstekingen

Het grootste deel van de ziektebeelden die wij kennen hebben te maken met ontstekingen. Denk maar aan alle ziektebeelden die eindigen op ‘itis’ zoals bronchitis, artritis, cystitis, colitis, hepatitis, paradontitis). In al deze gevallen is er een ontsteking in het spel.

Maar ook andere ziektebeelden als atherosclerose, depressies, de ziekte van Alzheimer, de ziekte van Lyme, holteontstekingen etc. zijn feitelijk ontstekingen. Bij veel ontstekingen, of ze nu veroorzaakt worden door een virus, bacterie of schimmel, hebben we te maken met het fenomeen van biofilms.

Wat is een biofilm en hoe werkt het?

In het geval van terugkerende ontstekingen (dus periodes waarin het rustig is en periodes waarin de ziekte weer opvlamt: zoals blaasontsteking, maagslijmvliesontstekingen, holteontsteking, darmontsteking, tandvleesontsteking, vaginale ontstekingen) maar ook chronische ontstekingen hebben we vaak te maken met biofilms.

Biofilms zijn volgens Wikipedia: "Een laag micro-organismen omgeven door zelfgeproduceerd slijm, vastgehecht aan een oppervlak. De verschillende micro-organismen worden bijeengehouden door een extracellulaire matrix". In het geval van de biofilm een slijm/gel laag. Doel van de biofilm is samenwerking tussen en overleving van micro-organismen. Zorgen dat ze als geclusterde gemeenschap zich kunnen ontwikkelen en zich kunnen beschermen tegen aanvallen van buitenaf. Tegen bijvoorbeeld antibiotica, chloor of desinfectiemiddelen. Biofilms komen voor bij dieren, mensen maar ook in bijvoorbeeld waterleidingen. Denk maar eens aan de slijmerige aanslag in de afvoer van je keuken of douche. Of de tandplaque die door je mondhygienist wordt verwijderd.

Ziekmakende bacteriën (ook schimmels en virussen trouwens) kunnen zichzelf beschermen tegen jouw immuunsysteem of tegen een antibioticakuur (of ander medicijn) door een slijmlaag aan te maken waaraan ze zich als cluster hechten. Dit wordt een biofilm genoemd. Als ze zich hieronder/hierin verschuilen zijn ze bovendien ook nauwelijks meer aantoonbaar in het bloed/urine. En lijkt het dus alsof de zaak onder controle is. Dergelijke ontstekingen kunnen echter regelmatig weer opvlammen als de biofilm opent en bacteriën weer gaan circuleren. Je ziet het op het plaatje hierboven. Ook leidt het regelmatig tot antibioticaresistentie omdat de bacterie, door de biofilm, niet meer gevoelig is voor antibiotica en meerdere kuren achter elkaar regelmatig het gevolg zijn. De Lyme bacterie maakt bijvoorbeeld gebruik van biofilms. Net als ‘beruchte’ bacterien als Pseudomonas, E-Coli, Staphylococcous Aureus (MRSA) etc. Er zijn veel ziektebeelden waarbij biofilms een rol kunnen spelen, bijvoorbeeld; chronische wonden, cariës, blaas-, vaginale-,darm- en urineweginfecties, gastritis, chronische bronchitis, cystic fibrosis (CF) en endocarditis (1) Ook tandplaque, stomatitis, parodontitis en andere mondinfecties hebben vaak een link met deze biofilms. Verder zijn schimmels als Candida vaak therapieresistent omdat ze zeer goed in staat zijn om biofilms aan te maken en zo ongevoelig worden voor anti-schimmelmedicatie. (2) Net als de Helicobacter Pylori (die berucht is van de maagslijmvliesontstekingen en maagzweren) (2a) Of huidbacteriën die niet meer reageren op desinfectiemiddelen of antibiotica door hun biofilms. Ook infecties waar mensen moeilijk weer van de symptomen af komen zoals Q-koorts of Covid-19 kunnen een relatie hebben met deze biofilms.(28)

knoflook, uien en de rest van de lookfamilie: anti-biofilm voeding

Is het niet bijzonder dat de Oude Egyptenaren de piramidebouwers dagelijks uien en knoflook voorschotelden? Verplichte kost om ziektekiemen buiten de deur te houden op plekken waar zoveel mensen bij elkaar zijn. Ook in de Tweede Wereldoorlog werd knoflook gebruikt door zieke Russische soldaten bij gebrek aan penicilline. I Nieuwe inzichten in steeds terugkerende infecties – die niet meer reageren op antibiotica – hebben niet alleen te maken met resistentie voor antibiotica, maar ook met het fenomeen ‘biofilm’. Na laboratoriumonderzoeken in onze moderne tijd blijken de stoffen uit de lookfamilie daadwerkelijk het predicaat 'anti-biofilm voeding' waar te maken. 

Nu weet je ook direct waarom er nagenoeg al mijn lunch- en dinergerechten uien en knoflook voorkomen.

Je darmen als hoofdrolspeler

Bepaalde micro-organismen maken graag biofilms aan. Andere doen dat niet of nauwelijks. Hoe je het ook wendt of keert: de micro-organismen die in vooral jouw microbioom in je mond, maag, longen, darmen huizen bepalen voor een groot deel of ze de aanmaak van biofilms bevorderen of juist tegengaan. In een gezond (darm)microbioom huizen simpelweg minder potentieel pathogene micro-organismen die biofilms aanmaken (zoals de Pseudomonas, E-coli, Helicobacter Pylori, Staphylococcus Aureus, Salmonella etc)

Alle slijmvliezen in je lichaam, van mond tot kont, vormen één orgaan. En communiceren met elkaar via jouw darmen: in jouw darmen zetelt immers zo'n 80% van je immuuncapaciteit. Dat maakt dat ook bij een bronchitis of een chronische holteontsteking of blaasontsteking deze adviezen van toepassing kunnen zijn. En dat je vooral via je darmmicrobioom invloed kunt uitoefenen.

Zeer uitgebreide informatie hierover vindt je in mijn artikel “Goed gastheer zijn”.

En aantal algemene kenmerken van een gezond (darm)microbioom versus een ongezond bioom:

Gezond:

  • Veel verschillende soorten micro-organismen bevat, die allen hun eigen rol spelen in jouw gezondheid. Omdat ze allen hun eigen genenpatroon hebben en andere taken voor jouw gezondheid hebben.
  • Er zijn ruim voldoende Lactobacillen en Bifidobacteriën. Deze worden in verband gebracht met een betere fysieke, emotionele en mentale gezondheid/weerstand. Dit omdat zij bijvoorbeeld de PH reguleren, ontstekingen afremmen en ruim voldoende boterzuur aanmaken. Lees verder in mijn artikel 'Pyschobiotische bacteriestammen', ‘Goed gastheer zijn’ of in mijn boek 'Je Brein vitaal'
  • Heeft een gezonde barrièrefunctie. Zodat voedingsstoffen optimaal worden opgenomen en toxische stoffen dan wel schadelijke micro-organismen geen/minder toegang tot de bloedcirculatie hebben

Ongezond:

  • Er is sprake van een lage diversiteit wat betreft soorten bacteriën en andere micro-organismen. 
  • Er is een overmaat aan ziekteverwekkende micro-organismen (bacteriën, virussen, schimmels, parasieten, gisten) Denk ook aan terugkerende klachten door de Canida Albicans.
  • Er is een overmaat aan Proteobacteriën (zoals E-coli, Helicobacter, Enterobacteriën, Shigella en Klebsiella) Deze creëren ontstekingen en maken biofilms en stoffen als lipopolysachariden (LPS) aan. Ze verstoren de darm PH dusdanig dat milieu geschikt is voor deze pathogene micro-organismen.
  • Er is een overmaat aan bacteriën die eiwitten fermenteren waardoor er mogelijk kankerverwekkende stoffen als nitrosaminen etc. ontstaan
  • Er zijn teveel slijm/slijmvlies afbrekende bacteriën. Deze slijmlaag is belangrijk voor de barrièrefunctie van de darm, waardoor een leaky gut kan ontstaan. Een beschadigde darmwand laat pathogene micro-organismen en toxische stoffen door naar de bloedcirculatie. Dat maakt de weg vrij voor bijvoorbeeld ontstekingen in andere delen van ons lichaam, zoals het vaatsysteem.

Lees verder in mijn artikel "Disbalans in je darmen".

Voedingsstoffen die een bijdrage kunnen leveren aan het verminderen van de aanmaak of de afbraak van biofilms

Een greep uit de voedingsstoffen die succesvol lijken in het voorkomen van biofilms of bijdragen aan de afbraak ervan:

  • Knoflook (allicine) (3)(4)
  • Zwarte/gefermenteerde knoflook (25)
  • Daslook (6)
  • Kokosolie (laurinezuur en monolaurine) (7)
  • (Rode) ui, kappertjes, appel met schil (quercetine) (8)
  • Cranberries (Proanthocyanidinen) (9)
  • Etherische oliën uit oregano, rozemarijn, tijm (cavacrol), kruidnagel (eugenol) (10) (15) (16)
  • Appel (Phloretin)(15)
  • Ananas en papja (bromelaine en papaine
  • Druiven, rode wijn, cacao, blauwe bessen (resveratrol)(16)(16a) vooral bij parodontitis.
  • Gember (gingerol)(15)
  • Kurkuma (curcumine) (15)
  • Groene thee (EGCG) (12)
  • Manuka honing (vooral bij Pseudomonas) (13)(14)
  • Gingko Biloba (15)
  • Kaneel (cinnemaldehyde) (16)
  • granaatappel (15)
  • Shiitakes (17)
  • Zwarte komijn (zowel de olie als de zaden) (17a) Ook in combinatie met reguliere therapie tegen de Helicobacter Pylori (17b)
  • Lactoferrine (vooral in moedermelk en rauwe zuivel)(17c)
  • De Brassica familie (anti-biofilm werking tegen vooral de E-coli) (17d) Zie bij tips onderaan wie er allemaal behoren tot de Brassica familie.
  • Glucosamine (officieel N-Acetyl-glucosamine) zoals die voorkomt in bottenbouillon, (29) roodwieren als agar agar, chitine in insecten/garnalen etc.
  • Zwarte bes (Ribes Nigrum) Deze lijkt vooral de biofilm aanmaak door de Helicobacter Pylori te remmen (30)

En hoewel geen directe voedingsmiddelen, wel de moeite waard om te noemen;

  • CBD olie (18)
  • natriumbicarbonaat (voor bij gebit gerelateerde ontstekingen) (19)
  • oil-pulling (zie bij foto hieronder)

Heb je regelmatig terugkerende ontstekingen, dan zou het dus zinvol kunnen zijn om bovengenoemde voedingsmiddelen in je voeding te verwerken. En onderstaande zoveel mogelijk te vermijden.

NUANCERING: Niet alle middelen zijn op mensen getest, sommige op dieren of in vitro. Bovendien zijn veel onderzoeken met extracten/supplementen uitgevoerd. Dat maakt het niet eenduidig of dit ook bij de mens zo is. En het blijft goed om te beseffen dat het gros van deze stoffen pas zijn activiteit krijgt als ze in een gezonde darm (zie kenmerken hierboven) werkelijk worden omgezet. En de rest van je voedingspatroon ook gezond is.

oil pulling

Oil Pulling

Ontstekingen in de mond als parodontitis of gingivitis (vaak door tandplaque) kunnen chronische ontstekingshaarden worden die je totale gezondheid ondermijnen. Zelfs lichte ontstekingen in de mond kunnen al systemische ontstekingen veroorzaken.1, 2 Hart- en vaatziekten, reuma, diabetes, MS, de ziekte van Alzheimer en Parkinson kunnen allemaal een link hebben met chronische ontstekingen in de mond. Dit is bekend geworden door autopsie waarbij ziekmakende micro-organismen uit de mond werden teruggevonden in weefsels in lichaam en brein. Oil pulling kan een methode zijn om de biofilms in de mondholte te verminderen. Zie pagina 128 van mijn boek 'Je Brein Vitaal'.

Voedingstoffen die de aanmaak van biofilms bevorderen

En dan is, zoals je misschien al wel had verwacht, ook een groep voedingsmiddelen die de aanmaak van biofilms bevorderen. Vooral omdat ze het milieu van je microbioom in je mond, slijmvliezen en darmen dusdanig veranderen dat potentieel ziekteverwekkende micro-organismen (die de biofilms aanmaken) er prima kunnen gedijen. Het gaat vooral om:

  • Zoetstoffen als aspartaam, sucralose en saccharine. (20)
  • E nummers als E171 (titaniumoxide) Dit is een witte kleurstof die vooral gebruikt wordt in Kauwgom, lolly's, drop met een wit laagje, witte chocola, roomijs, glazuur, witte sauzen. (21)
  • Het gemiddelde Westerse eetpatroon met veel koolhydraten, suiker, dierlijk eiwit/vet, hoogcalorisch en laag in vezels.(22) Vooral dat tekort aan vezels lijkt een van de grote oorzaken te zijn: het schept immers het klimaat voor een overmaat aan potentieel ziekmakende organismen. Zie hierboven en lees verder in mijn artikel ‘Goed gastheer zijn’.
  • Vulstoffen, additieven en emulgatoren in ons bewerkte voedsel. Van bijvoorbeeld maltodrextrine bleek uit een onderzoek bij mensen met de ziekte van Crohn dat het de ontstekingen kon verergeren. Dit omdat maltoxdextrine voor veel meer biofilm vorming zorgde. (27)

Alleen al letten op maltodextrine in de supermarkt kan zeer zinvol zijn omdat het in ongelooflijk veel bewerkte producten zit. Denk aan soepen, sauzen, bouillon, eiwitpoeders, babyvoeding etc. Het wordt gebruikt als verdikkingsmiddel, vul-/bulkmiddel als volume vergroter en als conserveringsmiddel. Het is ook geliefd omdat goedkoop is en niet zoveel calorieën bevat. Het is echter zwaar bewerkt en heeft een zeer hoge Glycemische Lading; het kan de bloedsuikerspiegel flink laten pieken. Zie mijn artikel Koolhydraten, ze kunnen je maken of breken. En bovendien dus de aanmaak van biofilms bevorderen. 

Anti-biofilm voeding is voor iedereen, of het nu om vermindering van klachten gaat of als preventie, van groot belang. Zelf je eten maken met voldoende vezels zodat je een goed gastheer bent voor de micro-organismen in je darm is een belangrijke stap op weg naar gezondheid. Niet omdat je alle heerlijke voedingsstoffen in het oranje kader spelenderwijs in je eten kunt verwerken, ook omdat je de de factoren hierboven dan automatisch uitbant. Geef het een kans, zou ik zeggen. 

Wil je aan de slag gaan? Lees dan ook de andere tips in mijn artikel Voeding bij ontstekingen.

Nog een paar praktische tips

Alle recepten in mijn boeken en op mijn website zijn zo gemaakt dat ze volop anti-biofilm ingrediënten bevatten, je bloedsuikerspiegel stabiliseren en volop vezels voor je darmgezondheid bevatten. Om te starten met anti-biofilmvoeding geef ik je nog graag deze 3 concrete tips:

TIP: Zwarte knoflook (ook wel ‘aged garlic’ genoemd) is gefermenteerd en is daardoor zoeter en niet scherp in vergelijking met rauwe knoflook. Door de fermentatie heeft het mogelijk nog sterkere eigenschappen om micro-organismen als virussen en bacteriën te bestrijden dan gewone knoflook. En mogelijk (maar het is alleen getest op dieren) vermindert het de ernst van de ziektebeelden die door virussen en bacteriën worden veroorzaakt.(25)

TIP: Appelazijn heeft een natuurlijke antibiotische werking. Het lijkt een overgroei aan schadelijke bacteriën en schimmels in de darmen tegen te gaan. Het zou dan vooral om E. coli, S. Aureus en Candida Albicans gaan.(26)

TIP: Eet veel vaker iets uit de Brassica familie: De familie bestaat uit bijvoorbeeld (bloemkool, broccoli, spruitjes en alle andere kolen, alle kiemgroenten uit deze familie radijs, mierikswortel, rammenas, tuinkers, mosterdzaad). Het is de familie met de vele glucosinolaten die een uitermate beschermende werking hebben en waarvan we wekelijks eigenlijk minimaal 500 gram, onbespoten, zo weinig/kort mogelijk verhit, van nodig hebben. Ze doen het prima in een kouder klimaat zoals dat van ons en zijn daardoor ook nog eens een goede keuze voor het milieu. Ook bevat deze familie (je herkent dat vaak aan de scherpe smaak ) mosterdolieglycosiden. Dit zijn stoffen met een sterke antibacteriële (o.a. tegen Helico-bacter Pylori) en een antischimmelwerking. Ook om deze reden is het dus heel prima om regelmatig iets uit deze familie te eten: je eet gewoon je eigen antimicrobiële stoffen. • Eet het niet te vaak rauw, zeker niet als je schildklierproblemen hebt. Het bevat ook een stofje dat in rauwe toestand niet zo gezond is: goitrine. Dit kan een negatieve werking op schildklier/verbranding kan hebben. Dus liever heel kort verwarmen/stomen. Ook herderstasje en pinksterbloemen zijn familieleden. Eet ze dus gerust, maar met mate: heerlijk in salades en vooral de pinksterbloemen laten de salade er ook nog eens leuk uitzien.

Groenten en fruit met de meeste en minste resten van bestrijdingsmiddelen

Door veel vaker iets uit de familie van de Brassica's te eten kun je goed, betaalbaar een ook nog eens zo eten dat je minder residuen van bestrijdingsmiddelen binnen krijgt. Pure winst voor je darmen. Alle kolen staan gelukkig al jaren in het lijstje van de 'schone 12', met de minste residuen aan bestrijdingsmiddelen. Alle groenten/fruitsoorten aan de linkerkant eet je liever altijd onbespoten/biologisch. Zij bevatten gemiddeld 2 of meer residuen, aardbeien het meest van allemaal. Lees verder in mijn artikel "Gezond vergaard, je darmen gespaard".

Over de auteur van dit artikel

Rineke is opgeleid als natuurgeneeskundig- en orthomoleculair therapeut. Ruim 15 jaar lang heeft ze mensen met chronische klachten begeleid in haar praktijk op het gebied van voeding en leefstijl. Inmiddels richt ze zich volledig op het inspireren van mensen om te kiezen voor onbewerkt, gezond, duurzaam en divers voedsel via haar boeken, lezingen, platforms, magazines en trainingen. Omdat het voor veel mensen moeilijk bleek om gezond eten in de praktijk te brengen, begon ze in 2011 boeken te schrijven. 

(H)eerlijke recepten plus uitgebreide achtergrondinformatie om je gezondheid positief te beïnvloeden, vormen in alles wat ze schrijft de rode draad. Het geld van haar bestsellers investeert ze grotendeels in hun biodiversiteitsproject Heerlijk Westerwolds Land. Door een boek te kopen of cadeau te geven ondersteun je niet alleen haar gedachtengoed maar maak je het ook mogelijk dat Rineke volledig onafhankelijk van subsidies, adverteerders of financiers haar jarenlange kennis gratis kan blijven delen.

Rineke Dijkinga Meer over Rineke

Referenties:

(1)https://www.wcs.nl/wp-content/...
(2)https://www.ncbi.nlm.nih.gov/p...
(2a) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(3)https://www.nature.com/article...
(4) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(5) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(6) (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(7)https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(8)https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(9) ) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(10)https://www.ncbi.nlm.nih.gov/p...
(11) https://www.spandidos-publicat...
(12)https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(13)https://www.nature.com/article...
(14)https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(15) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/p...
(16)https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(16a) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(17) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(17a) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(17b) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(17c) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...

(17d)https://www.ncbi.nlm.nih.gov/p...

(18) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(19) Https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(20)https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(21)https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(22) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(23)https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(24) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(25) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(26) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(27) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...
(28) https://www.nature.com/article...

(29)https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...

(30)https://www.ncbi.nlm.nih.gov/p...