Fyto-oestrogenen

Natuurlijke regulatoren van de oestrogeenbalans

Maar ook over hun rol bij osteoporose, degeneratieve hersenziektes, overgewicht (2,2a) en hart- en vaatziekten zijn de verwachtingen hooggespannen. Het zijn stoffen die menigeen misschien kent als supplement. Denk aan preparaten met soja, resveratrol, OPC, bioflavonoïden, lijnzaad, cimicifuga en rode klaver. Dit artikel gaat in op de rol van voeding bij de belangrijkste taken van fyto-oestrogenen als hormoonregulatoren.

Tweeledige werking fyto-oestrogenen

Fyto-oestrogenen kunnen een tweeledige werking op de oestrogeenreceptoren in ons lichaam hebben:

• Anti-oestrogene werking
  Fyto-oestrogenen kunnen de receptor op de celmembraan bezetten die anders door ‘eigen’ oestrogenen (17B-oestradiol) zou worden bezet. In plaats van een echt oestrogeen ‘dockt’ er een fyto-oestrogeen aan op de oestradiolreceptor met een veel zwakkere werking. Zeker bij een overmaat aan oestrogeen kan dit een voordeel zijn. Als de overmaat aan oestrogenen niet kan aandocken omdat de receptorplaats al bezet is, kan deze ook geen klachten veroorzaken. Dit is logischerwijs ook de verklaring dat vrouwen met PMS, endometriose, cystes etc. minder klachten ervaren bij voldoende inname van fyto-oestrogenen. Vegetarische of semi-vegetarische vrouwen lijken, door hun hogere inname aan plantaardige voedingsmiddelen, ook minder gevoelig voor hormonale ziektes en kanker.(3) Ook prostaatklachten bij mannen zijn meestal het gevolg van een overmaat aan oestrogenen en/of dehydrotestosteron. Let op: deze anti-oestrogene werking lijkt niet op te gaan voor het fyto-oestrogeen hop, deze lijkt alleen een oestrogene werking (18) te hebben en is dus bij bovengenoemde klachten niet aan te bevelen!! (14)
• Oestrogene werking
  Fyto-oestrogenen kunnen de werking van oestrogeen nabootsen bij een tekort aan oestrogeen. Dit is voor vrouwen in de menopauze een groot voordeel, omdat veel overgangsklachten, zoals botverlies, zo beperkt kunnen worden.

De controverse ontkracht

Omdat fyto-oestrogenen zowel een oestrogene als een anti-oestrogene werking kunnen hebben, was er lange tijd veel controverse over hun rol. Daarom werd zeker aan vrouwen met hormonale kanker afgeraden om veel fyto-oestrogenen te eten. Inmiddels is bekend dat fyto-oestrogenen op een andere receptor op de cel aandocken dan de receptoren voor ‘eigen’ oestrogeen. Eigen, synthetische en xeno-oestrogenen (zie kader) docken aan op de zogenaamde oestrogeen-alpha-receptor (ER- α).(4, 5) Deze stimuleren de celdeling en verhogen het risico op hormonale aandoeningen. Fyto-oestrogenen doen dit op de oestrogeen-bèta-receptor (ER- β). De bèta-receptor remt juist overmatige celdeling en houdt de alpha-receptor in bedwang. Bij mensen die medicijnen tegen borstkanker gebruiken, is overleg met de specialist altijd nodig. Uit onderzoek blijkt dat bepaalde isoflavonen de werking van anti-oestrogene medicatie teniet zouden kunnen doen. (6)(6a)

Hoewel de controverse wel ontkracht lijkt is er nog steeds veel niet goed onderzocht: hoeveel fyto-oestrogenen we nodig hebben, wat de werking is als ze niet door onze spijsvertering in werkzame stoffen worden omgezet etc. 7)

De verschillende soorten fyto-oestrogenen en hun werking

Isoflavonen

Verreweg de bekendste fyto-oestrogenen zijn isoflavonen. Deze worden in peulvruchten (vooral in soja en lijnzaad, maar ook in rode klaver) aangetroffen. De drie belangrijkste isoflavonen zijn genisteïne, daïdzeïne en glyciteïne. Isoflavonen blokkeren de aanhechting van natuurlijk oestrogeen aan de celreceptoren van kankercellen en remmen hierdoor de celgroei. Omdat fyto-oestrogenen een hele zwakke oestrogene werking hebben, bezitten ze – zoals uit de onderzoeken tot nu toe blijkt – geen tumorbevorderende activiteit.

Coumestanen

Komen vooral voor in kiemen (alfalfa, rode klaver, lima-, mung- en sojakiemen/-bonen), maar ook in granaatappelpitolie. Ze worden met name tijdens de overgang ingezet om het oestrogeentekort dat dan ontstaat te compenseren. Ze stimuleren ook het denkvermogen en de botvorming. (8)

Lignanen

Het rijkst hieraan zijn lijnzaad (vooral het vlies) en soja. Maar ook granen, peulvruchten, knoflook, pistachenoten, pompoenpitten, zeewieren en kastanjes zijn goede leveranciers. Lignanen zijn vooral bekend vanwege hun hormoonbindende capaciteit. Ze verhogen de aanmaak van de zogenaamde SHBG (sexhormoonbindingsglobulines). Deze stof wordt door de lever aangemaakt en zorgt ervoor dat er niet te veel vrije hormonen in het lichaam aanwezig zijn. Dit is van groot belang bij klachten die met te veel vrije hormonen te maken hebben, zoals bij de meeste prostaatklachten en typische vrouwenklachten. Zie ook dit artikel over de werking van lignanen bij prostaatklachten.

Het voordeel van onbespoten voedsel

De voor- en nadelen van soja

Soja is de rijkste bron van isoflavonen. Aziatische vrouwen gebruiken dit al eeuwen om overgangsklachten te verminderen. Maar wat Aziatische vrouwen door overlevering hebben geleerd en wij niet, is dat slechts een beetje soja voldoende is. Ook weten zij dat alleen gefermenteerde soja heilzame stoffen bevat, in combinatie met weinig verzadigd vet, veel vezels en groenten. Bovendien eten Aziatische vrouwen hun leven lang soja. Het is onduidelijk of op latere leeftijd invoeren van soja op het menu eenzelfde effect heeft. Zie het uitgebreide weetje over soja >

Een aantal nadelen van soja:

We eten inmiddels veel soja in de ongefermenteerde vorm: in melk, boter, toetjes, burgers etc. Soja zit bovendien als hulpstof in allerlei soepen, sauzen, brood, pakjes, zakjes en snacks uit de supermarkt. Daarnaast eten alle dieren in de intensieve veehouderij voornamelijk soja, zodat je ook soja binnenkrijgt via het vlees, de eieren en de zuivel die je eet. En iedereen weet dat overdaad schaadt.

Veel soja betekent ook veel anti-nutriënten. Soja bevat vooral trypsineremmers en lectines. Vooral de trypsineremmers in soja worden in verband gebracht met schildklierklachten. Een jodiumtekort verergert dit. Een overmaat aan soja lijkt, tot we weten wat het op langere termijn doet met onze hormonale gezondheid, geen aanrader. Het principe ‘overdaad schaadt ‘geldt uiteraard voor elk voedingsmiddel/fyto-oestrogeen. (12) Ook alle andere peulvruchten die in de tabel worden genoemd bevatten, net als soja, anti-nutriënten. Zie het uitgebreide weetje over fytinezuur en andere anti nutriënten. Omdat we peulvruchten veel minder in onze voeding hebben dan soja, zullen deze ook minder impact hebben. Desondanks kunnen mensen met darmproblemen zoals een ´lekke darm´ het liefst matig zijn met peulvruchten (met uitzondering van peulen en sperziebonen).

Nagenoeg alle niet-biologische soja is gemanipuleerd. Ruim 90% van de gentech soja wordt verbouwd voor diervoeder. Dit gaat onder meer gepaard met het gebruik van glyfosaat (een xeno-oestrogeen) dat als residu vanuit de intensieve veeteelt inmiddels ook wordt aangetroffen in ons drinkwater. (13) Is het dan niet vreemd dat we fyto-oestrogenen uit soja gaan eten om de overmaat aan xeno-oestrogenen te lijf te gaan, maar deze xeno-oestrogenen via onze sojaconsumptie ook weer binnenhalen?

Andere regulatoren van de oestrogeenbalans

Los van de hierboven besproken en meest bekende fyto-oestrogenen zijn er nog een aantal, zeker zo belangrijke, voedingsstoffen met specifieke werkingsmechanismen op de hormonale balans. Ik noem er een aantal:

DIM (Di-indoolmethaan)

DIM verbetert de ratio tussen het zogenaamde 2 hydroxy-oestron ( 2OHE1) en 16 α-hydroxy-oestron (16αOHE1), ten gunste van 2 hydroxy-oestron. Een ongunstige verhouding tussen deze twee wordt vooral in verband gebracht met borst- en prostaatkanker. DIM ontstaat uit 3-indol-carbinol, een stof in kruisbloemige groenten (de Brassica-familie), mits ze kort verhit of gekneusd zijn en er sprake is van een gezonde darmflora.

Bronnen: broccoli (met name broccolikiemen of broccosprouts), bloemkool, alle andere kolen, paksoi, spruitjes, radijs, mierikswortel, rammenas, tuinkers, waterkers en mosterdzaad.

Calcium D-glucaraat

Calcium D-glucaraat is een stof die bijdraagt aan de binding en ontgifting van vooral xeno-oestrogenen. Op het moment dat deze stoffen door onze lever onschadelijk worden gemaakt, kunnen ze worden uitgescheiden.

Bronnen: koolsoorten (vooral broccolikiemen, (15) broccoli en spruitjes), peulvruchten, pompoenen, meloenen, komkommer, vruchten, vooral kersen, appel, grapefruits, abrikozen, avocado, havervlokken, asperges en alfalfakiemen.

Aromataseremmers

Andere stoffen

Ook omega 3, gamma-linoleenzuur, melatonine, vitamine E en D zijn voorbeelden van stoffen die, hoewel niet geschaard onder de fyto-oestrogenen, belangrijke regulatoren van hormoonreceptoren zijn.

Lees ook het uitgebreide artikel over hormoonverstorende stoffen

Bronnen/referenties

(1)JCEM: Potential Health Benefits of Dietary Phytoestrogens: A Review of the Clinical, Epidemiological, and Mechanistic Evidence / Doris M. Tham, Christopher D. Gardner, and William L. Haskell - See more http://press.endocrine.org/doi...

(1a) Michnovicz JJ, et al., Dietary and pharmacological control of estradiol metabolism in humans. Ann N Y Acad

(2) Eur J Clin Nutr. 2013 Aug;67(8):887-9. doi: 10.1038/ejcn.2013.107. Epub 2013 Jun 12. Relationship of obesity and high urinary enterolignan concentrations in 6806 children and adults: analysis of National Health and Nutrition Examination Survey data.Frankenfeld CL1.

(2a)Mol Cell Endocrinol. 2015 Feb 5;401:111-9. doi: 10.1016/j.mce.2014.12.002. Epub 2014 Dec 5. Withdrawal of dietary phytoestrogens in adult male rats affects hypothalamic regulation of food intake, induces obesity and alters glucose metabolism.Andreoli MF1, Stoker C1, Rossetti MF1, Alzamendi A2, Castrogiovanni D2, Luque EH3, Ramos JG4

(3) Ingram D. et al. Case-control study of Phyto-oestrogens and breast cancer. Lancet 1997 Oct 4;350(9083):971-2. / Strom SS et al. Phytoestrogen intake and prostate cancer: a case-control study. Nutr Cancer 1999;33(1):20-5

(4)Cell Mol Life Sci. 2003 Mar;60(3):567-76.Selective modulation of ER-beta by estradiol and xenoestrogens in human breast cancer cell lines. Cappelletti V1, Saturno G, Miodini P, Körner W, Daidone MG

(5)Xenoestrogens Alter Estrogen Receptor (ER) α Intracellular Levels Piergiorgio La Rosa,Marco Pellegrini,Pierangela Totta,Filippo Acconcia,Maria Marino,Published: February 20, 2014/ http://dx.doi.org/10.1371/jour...

(6)Carcinogenesis. 2012 Apr;33(4):895-901. doi: 10.1093/carcin/bgs017. Epub 2012 Jan 20.

Low-dose dietary genistein negates the therapeutic effect of tamoxifen in athymic nude mice.

Du M1, Yang X, Hartman JA, Cooke PS, Doerge DR, Ju YH, Helferich WG.

(6a) J Womens Health (Larchmt). 2003 Sep;12(7):617-31.Phytoestrogens: potential benefits and implications for breast cancer survivors. Duffy C1, Cyr M.

7) Int J Vitam Nutr Res. 2003 Mar;73(2):120-6. Potential risks and benefits of phytoestrogen-rich diets.Cassidy A1.

8)Botanical and Dietary Supplements for Menopausal Symptoms: What Works, What Doesn’t. Stacie E. Geller, Ph.D., Associate Professor and Laura Studee, MPH

(9) Wang Y, Man Gho W, Chan FL, Chen S, Leung LK. The red clover (Trifolium pratense) isoflavone biochanin A inhibits aromatase activity and expression. Br J Nutr. 2008;99:303–310.

(10) Huber M et al. Organic food and impact on human health: assessing the status quo and prospect of research. Wageningen Journal of life science. 2011 in press / Magkos F et al. Organic food: nutritious food or food for thought? A review of the evidence. International Journal of Food Sciences and Nutrition, 2003, (54), 5, 357-371/Benbrook C. Elevating antioxidant levels in food through organic farming and food processing. Executive summary, The organic centre, 2005

(11)Baranski M et al. Higher antioxidant and lower cadmium concentrations and lower incidence of pesticide residues in organically grown crops: a systematic literature review and meta-analyses.Br J Nutr. 2014 Sep 14;112(5):794-811.

(12) Front Neuroendocrinol. 2010 Oct; 31(4): 400–419. Published online 2010 Mar 27. doi: 10.1016/j.yfrne.2010.03.003. The pros and cons of phytoestrogens Heather B. Patisaul* and Wendy Jefferson

(13)round up en bijengif/Tweede kamer debat 2015

(14) Bron: https://www.dietaryfiberfood.c... / Thompson, L. U., Boucher, B. A., Lui, Z., Cotterchio, M., and Kreiger, N. 2006. Phytoestrogen content of foods consumed in Canada, including isoflavones, lignans and coumestan. Nutrition and Cancer, 54(2), 184-201.

(15) Fahey JW, Zhang Y and Talalay P: Broccoli sprouts: an exceptionally rich source of inducers of enzymes that protect against chemical carcinogens. Proc Natl Acad Sci USA 94: 10367¬10372, 1997.

(16)Griffiths K, Wilson DW, Singh RB, et al. Effect of dietary phytoestrogens on human growth regulation: imprinting in health & disease. Indian J Med Res. 2014 Nov;140 Suppl:S82-90.

(17)Frankenfeld CL. Relationship of obesity and high urinary enterolignan concentrations in 6806 children and adults: analysis of National Health and Nutrition Examination Survey data. Eur J Clin Nutr. 2013 Aug;67(8):887-9.

(18)J Clin Endocrinol Metab. 2000 Dec;85(12):4912-5. The endocrine activities of 8-prenylnaringenin and related hop (Humulus lupulus L.) flavonoids. Milligan SR1, Kalita JC, Pocock V, Van De Kauter V, Stevens JF, Deinzer ML, Rong H, De Keukeleire D.