Kefir

Het voedingsmiddel om gezond 100 jaar te worden?

Wat is kefir?

Kefir wordt ook wel de ‘champagne onder de melk’ genoemd, of de ‘drank van de 100-jarigen’. Misschien heb je wel eens gehoord van de Blue Zones. Dit zijn gebieden waar procentueel de meeste gezonde 100-jarigen ter wereld voorkomen. Van drie van de vijf Blue Zone-volkeren (de Hunza, de Bulgaren en de Georgiërs) is bekend dat zij dagelijks gefermenteerde zuivel gebruiken.

Volgens Wikipedia: "Kefir is een dik vloeibare, koolzuurhoudende en licht alcoholische melkdrank, die vermoedelijk oorspronkelijk afkomstig is uit de Kaukasus. Een vergelijkbare cultuur genaamd tara is afkomstig uit Tibet. Het wordt gemaakt met een mengsel van verschillende melkzuurbacteriën en gisten. Het woord is afgeleid van keyfir = ‘je goed voelen’. Daarnaast bestaat er ook waterkefir, een drank op basis van vergisting van in water opgeloste suiker. Door toevoeging van fruit en het ontstane koolzuur lijkt deze drank op een soort frisdrank."

Natuurlijk kan één voedingsmiddel als gefermenteerde zuivel nooit de enige reden zijn waarom mensen gezond oud worden. Gezondheid is van zo veel factoren afhankelijk, maar pure, onbewerkte, verse en gefermenteerde voeding is wél een van de pijlers binnen de Blue Zones. Andere zaken die de Blue Zones kenmerken zijn: dagelijkse beweging, zingeving en goede sociale contacten.

Het verschil tussen waterkefir en melkkefir

Waterkefir leeft van suiker, melkkefir van melksuiker. De variatie in bacterie- en giststammen is verschillend in waterkefir en melkkefir.

Een willekeurig waterkefirproduct bevat de volgende micro-organismen:

• Biologische bruine rietsuiker
• Gevriesdroogde waterkefir-micro-organismen:
  - Lactobacillus soorten (zie bij melkkefir)
  - Lactococcus
  - Leuconstoc
  - Saccharomyces cerevisiae (en andere Saccharomyces soorten)

Een willekeurig melkkefirproduct bevat o.a. de volgende micro-organismen:

• Lactococcus lactis ssp.
• Lactobacillus paracasei ssp. paracasei,
• Lactobacillus acidophilus,
• Lactobacillus delbrueckii ssp. bulgaricus,
• Lactobacillus plantarum,
• Lactobacillus fermentum
• Lactobacillus Kefiri en parakefiri
• Leuconostoc ssp.
• Streptococcus thermophiles
• Saccharomyces cerevisiae,
• Kefirgisten (ca. 15 maar soms meer dan 23 verschillende soorten)
• Kefirkorrels microflora

Waterkefir is water met micro-organismen (niet per definitie meer of minder dan in melkkefir, de declaratie van de ingrediënten is bij de ene producent wat vollediger dan bij de andere) en B-vitamines. Melkkefir bevat ook micro-organismen en uiteraard de voedingsstoffen die in melk voorkomen; eiwitten, vetten, vitamines, mineralen, sporenelementen etc. Zie verderop bij rauwe zuivel versus gepasteuriseerde.

Waar je op moet letten als je kant-en-klare kefir of voeding met probiotica koopt

• Koop probiotica van levende stammen. Die vind je in het koelschap.
• Koop probiotica die geen suikers of zoetstoffen bevatten.
• Koop probiotica die meer dan één bacteriestam bevatten (hoe meer stammen, hoe effectiever). Kefir bevat zeker 30 tot 40 verschillende micro-organismen. Hoe groter de variëteit aan micro-organismen, des te beter je je gezondheid kunt beïnvloeden
• Het kan zinvol zijn om bij specifieke klachten ook op specifieke stammen in je yoghurt/kefir te letten. Zo bevat yoghurt weer andere bacteriestammen dan kefir.
• Zo zijn er ook onderzoeken die aantonen dat bepaalde stammen Bifido en Lacto bacteriën een grotere rol spelen bij stressbeheersing en een gezonde stemming. (19) Omdat probiotica zo'n grote rol speelt ten aanzien van stressbeheersing en stemming (daarom wordt onze darm inmiddels ook wel ons 'tweede brein' genoemd) zijn er al wetenschappers die de term probiotica omgedoopt hebben tot 'psychobiotica'. Omwille van bepaalde klachten kan het dus zinvol zijn om ook andere stammen, dan alleen die uit kefir, flink aan te vullen. Raadpleeg hiervoor wel een deskundige arts of therapeut.

• Zorg ervoor dat je de bacteriën in de probiotica ook te eten geeft. Ze leven van vezels. Veel meer vezels eten, goed gastheer zijn voor je darmbacterien, is dus het spreekwoordelijk ei van Columbus (zie alle recepten in mijn boeken). Er zijn vele soorten vezels, die allen hun eigen specifieke werking voor onze darmgezondheid beïnvloeden. In dit uitgebreide overzicht vindt je ze. Elke maaltijd en elk tussendoortje bevat logischerwijs vezels die jouw darmbacteriën ook van voedsel voorzien.
  
  

Er bestaat een goede correlatie tussen diversiteit en gezondheid. Meer diversiteit is beter.

Waar je op moet letten als je kefir gaat gebruiken

Normaal gesproken kan een gezond mens prima één glas water- of melkkefir per dag drinken. Met 100 ml kefir per dag heb je je dagelijkse behoefte aan goede bacteriën al binnen. Echter, als je een sterk verzwakte bacteriehuishouding hebt (bijvoorbeeld door langdurig gebruik van antibiotica) kun je beter met een paar kleine slokjes beginnen. Verspreid over de dag kun je dit langzaamaan opbouwen naar meerdere slokjes per keer en vervolgens naar een glas per dag.

De invloed van kefir op je darmflora

Kefir is een zogenoemd probioticum, een voedingsmiddel dat kant-en-klare goedaardige bacteriën en andere micro-organismen bevat. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zijn dit “levende micro-organismen, die wanneer in voldoende hoeveelheden toegediend, een gunstig effect hebben op de gastheer”. Een gezonde, evenwichtige en diverse darmflora is misschien wel ons waardevolste bezit. De grote diversiteit aan bacteriën en micro-organismen in water- en melkkefir (ten opzichte van bijvoorbeeld yoghurt) maakt kefir in mijn optiek een waardevolle dagelijkse aanvulling op onze voeding: in ons huidige leven zijn er veel oorzaken voor verstoring van onze darmflora/verlies van darmbacteriën. Hieronder slecht een paar van de vele oorzaken oorzaken:

1. Stress!!
2. Antibiotica
3. Maagzuurremmers!
4. Niet dagelijks ontlasting hebben/obstipatie
5. Overmaat alcohol, suikers/geraffineerde koolhydraten, teveel vet en teveel dierlijk eiwit, E nummers, fructose, E nummers
6. Langdurig vasten / eetstoornissen
7. Gifstoffen als pesticiden, lood, kwik, cadmium, aluminium (daarom is chlorofyl rijk voedsel zo belangrijk om deze te binden)
8. Lever-/alvleesklier-/gal verstoringen waardoor o.a.de aanmaak van spijsverteringsenzymen niet goed verloopt
9. En niet te vergeten: een niet optimale opbouw van de flora als baby, door flesvoeding/keizersnede/antibiotica in vroege leven etc

Een gezonde, evenwichtige en diverse darmflora regelt onder andere de volgende zaken:

• Ze zorgen ervoor dat ziektekiemen via de voeding geen kans krijgen.
• Ze zorgen ervoor dat voedsel netjes wordt afgebroken en koolhydraten, eiwitten, vetten, vitamines/mineralen en sporenelementen goed worden opgenomen.
• Ze produceren enzymen (bijvoorbeeld DPP-IV dat vooral de morfineachtige stoffen uit tarwe, melk en soja moet afbreken, zodat die geen klachten van het brein veroorzaken).
• Ze zorgen ervoor dat er niet te veel en niet te weinig energie uit voeding wordt opgenomen. Zowel onder- als overgewicht heeft vaak een relatie met je darmflora.
• Ze zorgen ervoor dat foute bacteriën en schimmels geen poot aan de grond krijgen.
• Ze zorgen voor een groot deel voor de afbraak van anti-nutrienten in onze voeding (Zie weetje Fytinezuur)
• Ze rekenen af met schadelijke stoffen/milieutoxines in voeding.
• Ze zorgen ervoor dat overtollig cholesterol gebonden wordt.
• Ze remmen de ontstekingsreactie die na elke maaltijd tijdelijk optreedt.
• Ze dragen bij aan gezonde darmslijmvliezen (zodat deze niet ‘lek’ raken).
• Ze verminderen het risico op diabetes 2* en mogelijk ook op 1.
• Ze stimuleren de darmperistaltiek.
• 70-80% van de immuun werking wordt bepaald door darmbacteriën, slijmvliezen en lymfesysteem van de darm.
• Ze maken B-vitamines en vitamine K.
• Ze zorgen ervoor dat we niet allergisch/intolerant reageren op (voedings)stoffen.
• Ze spelen een grote rol in de hormoonhuishouding (afbraak en recycling van nagenoeg alle hormonen en neurotransmitters).
• Ze spelen een grote rol in hoe je genen zich manifesteren tijdens je leven.
• Ze produceren zelfde neurotransmitters als je brein, alleen vele malen meer.
• Ze zorgen ervoor dat je lever niet overbelast raakt.
• Ze maken bepaalde beschermende stoffen actief. Denk bijvoorbeeld aan de beschermende stof DIM (uit kruisbloemigen) die onze oestrogeenbalans in goede banen leidt.

*voldoende gezonde bacteriën produceren veel tryptofaan, een afgeleide hiervan zorgt er o.a. voor dat de alvleesklier adequaat insuline blijft afscheiden (17)

De invloed van kefir op je gezondheid

Kefir heeft een grote invloed op je algehele gezondheid, al moet gezegd worden dat er nog zeer veel onderzoek gedaan moet worden naar de verschillende stammen en hun effect. (1) Toch noem ik er een paar:

• Kefir is een waardevolle aanvulling van nutriënten en een dagelijks aanvulling van goede bacteriën en gisten (2)
• Ook mensen met een lactose-intolerantie kunnen in veel gevallen wel tegen melkkefir. (3) De lactose wordt immers door de fermentatie afgebroken tot melkzuur.
• De kefiran die door de micro-organismen (vooral door de Lactobacillus kefiranofaciens in samenwerking met de gisten (16) wordt aangemaakt, heeft een antibiotische werking. (4) Oerkefir bevat nog meer gisten dan 'gewone kefir. (4a)
• Het heeft antioxidant, anti-tumor, antibiotische en anti-pathogene en immuun modulerende eigenschappen. (5) De micro-organismen in kefir produceren melkzuur en natuurlijke antibiotische stoffen die ‘foute micro-organismen’ verminderen/stoppen. Dit geldt o.a. voor Salmonelle, Shigella, E-coli, Helicobacter, Proteus vulvagaris, Staphylococcen, Candida Alibcans etc. Bovendien lijkt het te beschermen tegen de kwalijke gevolgen van de schimmel aflatoxine.(5)
• Kefir is rijk aan tryptofaan, een aminozuur dat voor zowel de darmgezondheid als de emotionele gezondheid belangrijk is. Hoewel het onderzoek hiernaar (6) zeker geen meta-analyse betreft, bij dieren is uitgevoerd en bovendien gericht was op het in kaart brengen van de onrust door nicotineafbouw, denk ik dat het gebruik van kefir zeker het proberen waard is voor mensen met serotonine-gerelateerde klachten.
• Uit onderzoeken blijkt dat steriele muizen geen darmontstekingen (IBD) kunnen ontwikkelen. Dergelijke ziektebeelden moeten dus iets te maken hebben met bacteriën. Hoewel we daar nog lang niet alles van begrijpen, weten we wel dat een gezonde, diverse darmflora een belangrijke voorwaarde is voor een gezond werkend immuunsysteem. Een gezonde darmflora zorgt ervoor dat er adequaat, maar niet overactief, gereageerd wordt op voedsel/indringers. Elke dag ruim voldoende vezels en wat gefermenteerd voedsel zou ik iedereen, ziek of gezond, willen aanraden.
• Ook uit andere onderzoeken blijkt de consumptie van gefermenteerd voedsel van invloed te zijn op emotionele stabiliteit en sociale angst.(7)
• Er zijn steeds meer mensen met resistente bacteriën in hun spijsverteringskanaal/lichaam. Bepaalde stammen van Lactobacillus (voornamelijk parafarraginis KU495926) die aangetroffen worden in yoghurt voorkomt de groei van verschillende antibioticaresistente bacteriën. Bepaalde stammen produceren bacteriocines die de groei van antibioticaresistente bacteriën kan blokkeren. (8)
• Melk kefir lijkt in onderzoeken bij diabetes type 2 onder andere het HBA1C gehalte te verlagen (21)
• Zeer kleine onderzoeken (ook alleen nog in een lab uitgevoerd) geven aan dat waterkefir mogelijk (borst)tumorgroei vermindert en het afweersysteem stimuleert (20)
• Veel kefir starters bevatten een gist (Saccharomyces Boulardii) waar erg veel resultaten van bekend zijn: ook weer bij het verminderen van de kans op diarree bij antibiotica, reizigersdiarree, diarree door Clostridium etc.(22)
• Lactobacillen, zoals in kefir, zijn erg goed onderzocht wat betreft steeds terugkerende blaasontstekingen. (23, 24, 25) Nog steeds is er veel onduidelijkheid over welke stammen dan precies wel/niet werken en onderzoeken spreken elkaar soms ook tegen. Maar kefir bevat zoveel gunstige stammen dat het zeker het proberen waard is. Vooral de stammen Lactobacillus Fermentum, Rhamnosus, Casei Shirota en Crispatus worden vaak genoemd. Deze zijn al aanwezig in kefir. Maak bijvoorbeeld eens een gefermenteerd cranberry sapje bij terugkerende blaasontstekingen en drink daar dagelijks een glas van. Zie ook het uitgebreide artikel over blaasontsteking.

Kortom, we weten al heel wat maar er moet ook nog veel meer duidelijkheid komen. Niet alleen over verschillende stammen maar ook over de hoeveelheden die je nodig hebt om je gezondheid weer in goede banen te leiden. En hoe lang moet je het gebruiken? Ik geloof niet zo in het gezegde ‘baat het niet, dan schaadt het niet’, maar in het geval van gefermenteerd voedsel zou ik iedereen willen aanmoedigen om dit het voordeel van de twijfel te geven.

Let op: deze resultaten zijn bekend van echte kefir. Veel van de commerciële producten in de de schappen van de supermarkt bevatten niet de gisten en micro-organismen waar kefir beroemd om is. Zie ook de uitzending van de Keuringsdienst van Waarde in 2019. Let dus op wat je koopt. Lees hier het verhaal en zie het filmpje van het bedrijf Raw Milk Company die hoogwaardige kefir levert aan de natuurwinkels in Nederland.

Aanvulling met probiotica-pillen of -poeders nodig?

In principe heb je met één glas kefir (zelfs al aan 100 ml) per dag een prima aanvulling, zeker als je ook nog wat ander gefermenteerd voedsel en ruime voldoende vezels (ca. 30-40 gram) eet. Maar er kunnen zeker omstandigheden zijn waarin het zinvol is om aanvullend daarop probiotica-pillen of -poeders te gebruiken. Dat dient altijd in overleg met een behandelaar te worden vastgesteld. Het kan immers zijn dat je juist een heel specifieke bacteriestam extra nodig hebt om klachten te overwinnen.

Dagelijks gebruik van gefermenteerd voedsel is wel belangrijk. Darmbacteriën (en andere micro-organismen die in je darm wonen) zijn voorbijgangers. Ze blijven niet zo heel lang in je darm. De helft van de ontlasting bestaat al uit bacteriën. Bovendien zijn er heel wat oorzaken die leiden tot extra verlies van darmbacteriën.

Probiotica en antibiotica

Antibiotica doden niet alleen slechte bacteriën, ook goede bacteriën leggen het loodje. Als je hebt gelezen wat een gezonde, evenwichtige darmflora allemaal voor je regelt, dan begrijp je dat een antibioticakuur veel gevolgen voor je gezondheid kan hebben. In hoeverre probiotica of kefir dit allemaal kan voorkomen, kan ik niet aantonen. Maar ik raad iedereen aan om probiotica of kefir te gebruiken tijdens en na een antibioticakuur. Er zijn goede aanwijzingen dat de volgende klachten dan in goede banen geleid worden:

• Probiotica kan de balans in de darm herstellen of op zijn minst de effecten van antibioticagebruik verminderen. Vooral bij baby’s die op jonge leeftijd al antibiotica krijgen, terwijl hun darmflora dan nog volop in ontwikkeling is.
• Er zijn behoorlijk veel onderzoeken die aantonen dat het risico op diarree door antibiotica (11) door Clostridium Difficile. met zo’n 64% vermindert. Ook diarree door verstoring van de totale darmflora lijkt gunstig te reageren antibiotica en ook kleine studies die dit melden over kefir. (11a)
• Als er voldoende, gevarieerde ‘goede bacteriën’ in de darm aanwezig zijn, hebben pathogenen minder kans. (11) Daarmee lijkt ook het risico op IBS, terugkerende blaasontstekingen of allergieën te worden verminderd. Dit effect is groter als direct bij de eerste antibioticakuur wordt begonnen met probiotica. Als de darmflora flink minder divers is geworden, kan ook probiotica vaak het tij niet meer keren. Helaas zijn er nog onduidelijkheden over stammen, soorten probiotica en de langetermijneffecten. Dat maakt een probioticum met heel veel verschillende stammen (zoals kefir) ook zo waardevol.
• Als je kiest voor probiotica als supplement is het wel belangrijk om probiotica-stammen in je product te kiezen die ook daadwerkelijk een bewezen activiteit hebben in het tegengaan van antibioticagerelateerde klachten (bijvoorbeeld een stam als Lactobacillus Rhamnosus). Goed onderzochte stammen hebben ook een nummer, zodat je weet dat het een onderzochte stam is.

Zelf kefir maken

Kefir van rauwe zuivel versus gepasteuriseerde zuivel

Kefir van rauwe zuivel heeft meer voordelen dan kefir/zure zuivel die gepasteuriseerd is:

• Melk bevat van nature allerlei eiwitten die (voor een kalf gemakkelijk, voor een mens heel moeilijk) in aminozuren ‘geknipt’ moeten worden. Melk die allerlei kunstmatige processen ondergaat, waaronder pasteurisatie of sterilisatie, is ‘dood’ gemaakt. De enzymen gaan kapot, waardoor het nog moeilijker te verteren wordt voor een mens dan onverhitte melk. De eiwitten zijn door de industriële processen veranderd* (gedenatureerd) en kunnen bij daarvoor gevoelige personen meer allergische reacties oproepen dan rauwe melk. (12) Niet goed verteerde eiwitten kunnen overigens voor heel wat meer (onbegrepen) klachten zorgen dan alleen allergieën: als je eiwitten niet goed verteert, ontbreekt het je aan heel wat bruikbare bouwstoffen. Neem alleen al de aanmaak van neurotransmitters die o.a. je stemming, gedrag, slaap etc. bepalen. Deze zijn afhankelijk zijn van goed afgebroken eiwitten. Nu weet je direct waarom in al mijn recepten rauwmelkse, (gefermenteerde) zuivel de voorkeur heeft.
  *Vooral de wei-eiwitten, die als superieur worden beschouwd, zijn erg gevoelig voor verhitting.
• Een groot deel van de peptiden (in stukjes geknipte eiwitten) in rauwmelkse kefir bevatten zogenaamde ACE-remmende enzymen die een postitieve uitwerking op onze bloeddruk hebben. (27)Dat is dan ook de reden dat veel mensen met een te hoge bloeddruk ACE-remmende medicijnen voorgeschreven krijgen.
• Melk die niet verhit is, bevat enzymen als lactase, catalase, fosfatase, lysozyme en lactoperoxidase. Enzymen zijn onontbeerlijk als het gaat om onze spijsvertering: het zijn stoffen die de vertering verbeteren, cellen beschermen en het darmmilieu beschermen. Tevens bevat rauwe melk relatief hoge hoeveelheden vitamine C, B1, B6, B12 en glutathion. In het geval van glutathion is het zelfs zo’n 50% meer. (14)Glutathion staat bekend als onze ‘opper antioxidant’: de grote beschermer van onze cellen. Naast deze belangrijke taak is glutathion bovendien van vitaal belang voor onze ontgifting. Zie uitgebreide informatie hierover in mijn boek Alles draait om je hormonen.
• Rauwe zuivel bevat antilichamen (immunoglobulinen), zoals lactoferrine en transferrine. Lactoferrine bijvoorbeeld, is een belangrijke stof om de strijd aan te gaan met schimmels, pathogene bacteriën en virussen. (15) Homogenisatie en vooral ook pasteurisatie (28) zorgt voor sterke vermindering van lactoferrine.
• Ook bevat rauwe melk meer gezondheidsbevorderende bacteriën, zoals de vriendelijke darmbacterie Lactobacillus acidophilus, die de vertering bevordert. Rauwe melk, direct van de boer, heeft beschermende effecten tegen de ontwikkeling van astma en allergieën. Kinderen die rauwe melkproducten eten op jonge leeftijd (of ze nu in de stad op of de boerderij opgroeien) lijken beter beschermd tegen astma en allergieën dan kinderen die bewerkte melkproducten te eten kregen. (30) Sterker nog: er zijn aanwijzingen dat gepasteuriseerde zuivel juist een aanjager kan zijn van allergieën. (31)
• Dit heeft niet zozeer met fermentatie te maken, maar het is wel belangrijk om je te vergewissen van de herkomst van de melk: Koeien die daadwerkelijk grazen, geven meer CLA, Vitamine D en omega 3 door in hun eindproduct. Zuivel van op stal gehouden koeien bevat deze- voor een mens zeer essentiële stoffen- veel minder. Bovendien bestaat het dan overwegend uit Omega 6 vetzuren die -door de huidige overmaat in onze voeding- een behoorlijk negatieve impact op onze gezondheid hebben. Zie ook dit artikel over het belang van voldoende Omega 3. Het zou mooi zijn als we ons realiseren, dat het grootste deel van onze voeding uit plantaardige eiwitten/Omega 3 zou moeten bestaan, als het gaat om onze gezondheid in relatie tot de aarde. Dan kunnen we ook van dergelijke heerlijke zuivel blijven genieten.
• Toename van galactose, mannose, rhamnose en andere essentiële suikers, afhankelijk van de gebruikte stammen in het kefir mengsel (16) (zie uitgebreide bijlage in weten van heerlijk eten 2).

SINDS 2019 IS ER OOK BIOLOGISCHE RAUWE GEITENKEFIR TE KOOP IN DE NATUURWINKELS. DE GEITEN DIE VOOR DIT LEKKERE PRODUCT ZORGEN GRAZEN IN DE ZOMER IN EEN KRUIDENRIJK GRASLAND. KLIK HIER VOOR MEER INFORMATIE OVER DEZE KEFIR: debonteweide.nl

Let op

Als je niet zeker bent van de hygiëne bij de boer (of in je eigen keuken) begin dan niet aan het verwerken van rauwe zuivel. Koop het dan gewoon in de natuurwinkel (van het merk Rauw Power) of kook de melk, laat het afkoelen tot 40 graden en start dan met fermenteren. Mensen met een ernstig verzwakte weerstand overleggen eerst met hun behandelaar of rauwe zuivel (hoe gezond het ook te boek staat) voor hen te gebruiken is.

Voor wie nog meer wil weten over kefir / bronnen

(1) PLoS One. 2012;7(4):e34938. doi: 10.1371/journal.pone.0034938. Epub 2012 Apr 18. A meta-analysis of probiotic efficacy for gastrointestinal diseases. Ritchie ML1, Romanuk TN.

(2) http://kreyolcuisine.com/nutri...

(3) J Am Diet Assoc. 2003 May;103(5):582-7.Kefir improves lactose digestion and tolerance in adults with lactose maldigestion. Hertzler SR1, Clancy SM.

(4) Int J Antimicrob Agents. 2005 May;25(5):404-8.Antimicrobial and healing activity of kefir and kefiran extract. Rodrigues KL1, Caputo LR, Carvalho JC, Evangelista J, Schneedorf JM.

(4a)https://www.milkandhealth.com/...

5) Front Microbiol. 2015; 6: 1177. Published online 2015 Oct 30. doi: 10.3389/fmicb.2015.01177 PMCID: PMC4626640 Milk kefir: composition, microbial cultures, biological activities, and related products Maria R. Prado,1 Lina Marcela Blandón,1 Luciana P. S. Vandenberghe,1 Cristine Rodrigues,1 Guillermo R. Castro,2Vanete Thomaz-Soccol,1 and Carlos R. Soccol1,*

6) Adv Biomed Res. 2014; 3: 251. Published online 2014 Dec 6. doi: 10.4103/2277-9175.146377,PMCID: PMC4283242 Kefir protective effects against nicotine cessation-induced anxiety and cognition impairments in rats. Negin Noori, Mohammad Yasan Bangash, Majid Motaghinejad,1 Pantea Hosseini, and Behshad Noudoost

7) Psychiatry Res. 2015 Aug 15;228(2):203-8. doi: 10.1016/j.psychres.2015.04.023. Epub 2015 Apr 28. Fermented foods, neuroticism, and social anxiety: An interaction model. Hilimire MR1, DeVylder JE2, Forestell CA3.

8) https://phys.org/news/2017-06-...

9) Rutten et al. BMC Pediatrics (2015) 15:204 Intestinal microbiota composition after antibiotic treatment in early life: the INCA study N. B. M. M. Rutten1 , G. T. Rijkers2 , C. B. Meijssen3 , C. E. Crijns4 , J. H. Oudshoorn5 , C. K. van der Ent6 and A. M. Vlieger1*

10) https://www.cadth.ca/media/pdf...

11) file:///C:/Users/Eigenaar/Downloads/Cochrane%202013.pdf / Ann Intern Med. 2012 Dec 18;157(12):878-88. Probiotics for the prevention of Clostridium difficile-associated diarrhea: a systematic review and meta-analysis. Johnston BC1, Ma SS, Goldenberg JZ, Thorlund K, Vandvik PO, Loeb M, Guyatt GH.

11a) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/p...

12) (2) rapport Louis Bolk Instituut ‘Koemelk Effecten van bewerkingen op gezondheid.’

13) http://www.lvnwell.com/uploads...

14) https://www.westonaprice.org/t...

15) : http://www.raw-milk-facts.com/...

16) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/p...

17)Sci Rep, 2017; 7: 46337

(18)/www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27133423#

(19)ttps://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25251188 /

Br J Nutr. 2011 Mar;105(5):755-64. doi: 10.1017/S0007114510004319. Epub 2010 Oct 26. Assessment of psychotropic-like properties of a probiotic formulation (Lactobacillus helveticus R0052 and Bifidobacterium longum R0175) in rats and human subjects.

Messaoudi M¹, Lalonde R, Violle N, Javelot H, Desor D, Nejdi A, Bisson JF, Rougeot C, Pichelin M, Cazaubiel M, Cazaubiel JM.

(20)Integr Cancer Ther. 2016 Dec;15(4):NP53-NP66. Epub 2016 May 26. The Antimetastatic and Antiangiogenesis Effects of Kefir Water on Murine Breast Cancer Cells. Zamberi NR¹, Abu N¹, Mohamed NE¹, Nordin N¹, Keong YS¹, Beh BK¹, Zakaria ZA¹, Nik Abdul Rahman NM¹, Alitheen NB².

(21) Iran J Public Health. 2015 Feb;44(2):228-37. Effect of probiotic fermented milk (kefir) on glycemic control and lipid profile in type 2 diabetic patients: a randomized double-blind placebo-controlled clinical trial. Ostadrahimi A¹, Taghizadeh A², Mobasseri M³, Farrin N¹, Payahoo L¹, Beyramalipoor Gheshlaghi Z², Vahedjabbari M⁴.

22) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/p... / https://www.ncbi.nlm.nih.gov/p...

23) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16827601

24)https://www.researchgate.net/publication/229064861_Lactobacilli_vs_Antibiotics_to_Prevent_Urinary_Tract_Infections_A_Randomized_Double-blind_Noninferiority_Trial_in_Postmenopausal_Women

25) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3749018/

26)Can J Urol. 2013 Feb;20(1):6607-14.Lactobacillus for preventing recurrent urinary tract infections in women: meta-analysis.Grin PM¹, Kowalewska PM, Alhazzan W, Fox-Robichaud AE.

(27)https://www.milkandhealth.com/2019/09/03/hoe-werkt-kefir/

(28)https://www.rd.nl/vandaag/binnenland/rauwe-melk-beschermt-mogelijk-tegen-virusinfectie-1.1644343

(29)https://www.sciencedirect.com/...

(30)https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go...

(31 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/p...

-https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16827601

-https://www.researchgate.net/publication/229064861_Lactobacilli_vs_Antibiotics_to_Prevent_Urinary_Tract_Infections_A_Randomized_Double-blind_Noninferiority_Trial_in_Postmenopausal_Women

-FEMS Immunol Med Microbiol. 2003 Mar 20;35(2):131-4.Oral use of Lactobacillus rhamnosus GR-1 and L. fermentum RC-14 significantly alters vaginal flora: randomized, placebo-controlled trial in 64 healthy women.Reid G¹, Charbonneau D, Erb J, Kochanowski B, Beuerman D, Poehner R, Bruce AW.

-https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3749018/

https://www.researchgate.net/publication/229064861_Lactobacilli_vs_Antibiotics_to_Prevent_Urinary_Tract_Infections_A_Randomized_Double-blind_Noninferiority_Trial_in_Postmenopausal_Women