Kruidenbitters, oude of juist moderne huismiddeltjes?

Voor je je gaat zitten verlekkeren: ik bedoel niet die mierzoete kruidenbittertjes die je als aperitiefje voor (of als digestief na) de maaltijd in een borrelglas drinkt. Ik bedoel die bittere, die je vlak voor de maaltijd gebruikt om je spijsvertering wakker te schudden zodat je spijsvertering verbetert, je maag beter verteert en je verzadigingshormonen beter functioneren zodat je niet overmatig gaat eten. Het zijn eeuwenoude huismiddelen. Kunnen ze inderdaad van nut zijn of is het gewoon een oud volksgeloof? Met andere woorden: werken ze "als je er maar in gelooft?" Of zit er wel degelijk een grote mate van inzicht in de menselijke fysiologie achter?

Heel kort over de historie & het gebruik

Het verhaal gaat dat kruidenbitters hun opkomst danken aan het VOC-tijdperk waarin er allerlei aromatische kruiden en specerijen tot onze beschikking kwamen. De medicinale kruidenbitters waren vooral bedoeld om de spijsvertering (vooral maag) te stimuleren. “Niet wat je eet maar wat je verteert komt je immers ten goede” dacht men vroeger. In mijn optiek zou het meer dan logisch zijn als we deze quote ook in de huidige tijd weer omarmen.

Maria Treben / Gezondheid uit de apotheek van God

Zij was het misschien wel die medicinale kruidenbitters echt bekend maakte. De Oostenrijkse Maria Treben en haar Zweeds Kruidenbitter. Ze beschreef het in haar boek ‘Gezondheid uit de apotheek van God’. Vlak voor haar sterven in 1991 schijnt ze het recept nog vervolmaakt te hebben. Ze prees het bijna aan als ‘Haarlemmerolie”; het was goed voor werkelijk van alles, of het nu ging om je bloeddruk, huidklachten, oor- of oog ontstekingen, maagzuurproblemen, winderigheid, of reuma. Ze beschrijft maar liefst 46 uiteenlopende klachten in haar boeken die (in- of uitwendig) gebaat zouden zijn met dit kruidenbitter. Allemaal op basis van ervaringsverhalen. Niet geloofwaardig, volgens de moderne wetenschap. 

Wat zeggen onderzoeken in onze tijd over kruidenbitters?

Er zijn 4 aannames over de manieren waarop kruidenbitters werken(1):

  • Stimulatie van bitterreceptoren en smaaksensoren in mond en keel die reflexmatig speeksel verhogen & de spijsverteringsorganen voorbereiden op hun taak. Denk bijvoorbeeld aan zoet op je tong dat ervoor zorgt dat de alvleesklier inseint dat hij insuline moet maken. Maar ook de aanmaak van maagsap, gal en spijsverteringsenzymen worden door bitterstoffen geactiveerd. (maagsap overigens ook door zure smaken) En niet te vergeten de aanmaak van verzadigingshormonen (2) Deze zijn immers heel belangrijk om je eet-impuls ook weer te stoppen. Vandaar dat bitterstoffen in verband worden gebracht met een gezond gewicht en het tegengaan van een te hoge energie-inname (2)
  • Stimulatie van bitterreceptoren die lokaal de aanmaak van spijsverteringssappen verhogen.
  • Het zijn niet zozeer de bitterstoffen maar het hele kleine beetje alcohol dat de spijsvertering stimuleert.
  • Hun belangrijkste werking is een verbeterde bloedcirculatie in de buikorganen. En dat is super belangrijk! Dit is bijvoorbeeld cruciaal voor gezonde darmslijmvliezen maar ook voor een gezonde darmperistaltiek.

Overigens, het laatste woord is hierover nog lang niet gezegd. Sommige farmacologen vinden dat bovenstaande klopt, andere vinden de bewijslast veel te dun en willen meer onderzoek. Wie weet gaat onderstaande spreuk hier op?

Waarom zouden ze in deze tijd nuttig kunnen zijn?

“Een bitter slokje voor een beter morgen” las in ik een advertentie van een complementaire praktijk. Prachtig gevonden. Want een gezonde spijsvertering is en blijft de basis van je totale gezondheid. Alle recepten en info in mijn boeken stelt dan ook een gezonde spijsvertering centraal. Voor wie geen van mijn boeken heeft geef ik je hieronder nog een paar voorbeelden van klachten waarbij je misschien in eerste instantie totaal niet aan de spijsvertering denkt, maar die toch hun primaire oorzaak in onze spijsvertering kunnen hebben:

  • Een gezonde maagfunctie is de basis is voor de bouwstenen van jouw feelgoodstoffen zoals dopamine, serotonine, melatonine en je eigen ‘tranquillizer’ GABA etc. Slaapproblemen maar ook angsten, fobieën of wat voor klachten van je brein dan ook kunnen dus zeker een link met je spijsvertering hebben. Lees verder in mijn artikelen 'Psychobiotische Bacteriestammen' en in mijn blog 'Angst zaaien is problemen oogsten'. "Steeds meer mensen ervaren klachten van hun brein: De cijfers zijn nog nooit zo schrijnend geweest. Eén op de vijf Nederlanders krijgt in zijn of haar leven te maken met een depressie. Ruim 62% van de Nederlanders slaapt slecht en 85% van de millennials voelt zich op dit moment depressief." Aldus Charlotte Labee en haar Nationale Breindag.
  • Onder invloed van chronische stress onze hele spijsvertering op een laag pitje wordt gezet. Maagklachten, darmklachten zoals diarree, obstipatie of een prikkelbare darm hebben heel vaak een relatie met chronische stress.
  • Per week komen er in Nederland zo’n 1200 diabeten type 2 bij. De ziekte ontstaat ook steeds vaker op jongere leeftijd. Voeding en leefstijl zijn dé pijlers waar we mee aan de slag kunnen. Ook hier zou je het misschien niet verwachten, maar je spijsvertering en darmgezondheid spelen ook in onze hele glucose- en insulineregulatie een sleutelrol. Voedsel dat bijvoorbeeld langer in de maag blijft om daar voldoende ‘voorverteerd’ te worden heeft grote invloed op de glucosewaarden (de zogenaamde postprandiale glucosewaarde) en insulinewaarden na de maaltijd. Bitterstoffen lijken (nog niet 100% zeker) ook daarin een grote waarde te hebben (2) En natuurlijk vezels die de maag-ontlediging vertragen. Zie voor verdere tips over een gezonde bloedsuikerspiegel mijn artikel 'Koolhydraten ze kunnen je maken of breken'.
  • Ruim 10,5 miljoen Nederlanders hebben chronische klachten. Veelal zijn dit ontstekingsbeelden. De hypothese dat al deze ontstekingen (of ze nu in je lijf of brein tot uiting komen) hun oorsprong in je darmen hebben vindt steeds meer gehoor. Zie mijn longread 'vezels, vezels, vezels' hierover. Of lees mijn artikel 'voeding bij ontstekingen'.
  • Steeds meer mensen hebben allergieën en hooikoorts. En ook al horen we dit ook niet vaak: de basis hiervan ligt ook in je darmen.

Dus gezien al deze ontwikkelingen zou ik zeggen.......laten we bitterstoffen die onze spijsvertering een handje helpen omarmen. Als we dan ook nog eens 'Goed gastheer worden voor onze darmbacterien', dan ben ik hoopvol gestemd. Ook blijf ik hopen dat we oude 'empirische kennis' ooit weer gaan combineren met de moderne wetenschap. Het is toch niet aannemelijk dat alle volkeren voor ons géén wezenlijk inzicht hadden (en die we nu vaak belachelijk maken) en dat alleen de moderne geneeskunst  van de afgelopen 100 jaar snapt hoe het zit? Zou het niet mooi zijn als we zowel oude kennis als moderne wetenschap gaan integreren? 

Zelfs tussendoortjes als een taart zouden alle wezenlijke stoffen voor je spijsvertering moeten bevatten. Hoe moet je het ander verteren als het stoffen bevat die je spijsvertering ondermijnen? Het goede nieuws is: je kunt zulke gezonde en overheerlijke taarten maken dat je darmbacteriën en je spijsvertering ook een feestje hebben. Dit is een recept uit mijn boek 'Je Brein Vitaal'. Heb je het boek niet? Klik dan hier voor het recept.

Mijn kruidenbitter

Ik ben altijd in de weer met kruiden. En het stond al tijden op mijn lijstje om een eigentijds kruidenbittertje te maken: als basis 90 gram Zweeds Kruidenbitter van Maria Treben, aangevuld met kruiden van Heerlijk Westerwolds Land; Engelwortel zaden (25 gram) en gedroogde Paardenbloem wortel en blad(100 gram). En nog 15 gram zoethout van Het Blauwe huis. Ik stond erg in dubio of ik een dergelijk beroemd recept wel zou mogen aanvullen met eigen kennis en ervaring. Ik besloot het toch te doen: de tijden zijn flink veranderd sinds het Zweedse kruidenbitter verscheen. En de spijsvertering van de huidige mens is in veel gevallen (nog)niet aangepast op ons huidige voedsel en onze leefstijl. Een paar van mijn overwegingen waren:

  • De maag- en darmslijmvliezen van de huidige mens wel een steuntje in de rug kunnen gebruiken gebruikte ik zoethout. Chronische stress, de vele tarwegluten in ons voedsel en residuen van bestrijdingsmiddelen zijn een paar van de oorzaken waarom de darmslijmvliezen van menig mens wel een steuntje in de rug kunnen gebruiken. Lees verder in deze artikelen: 'Maag en breinvitaliteit' of in mijn artikel hoe een gebrek aan vezels door bewerkt voedsel kan leiden tot 'leaky slijmvliezen'.
  • Ook de galaanmaak van de huidige mens ook een flinke oppepper kan gebruiken. Niet alleen omdat we de bittere voedingsmiddelen die de galaanmaak stimuleren flink hebben gereduceerd. Ook door teveel oestrogenen in ons voedsel, overgewicht, crash diëten, een zittende leefstijl etc. is bij veel mensen de galaanmaak verstoord. En daar is Paardenbloem natuurlijk de topper voor.
  • Omdat de zaden van de Engelwortel wellicht wat rust in de darm van menig gestresst mens kan brengen (de wortel van de engelwortel werkt vooral op het brein trouwens. Die zou er ook nog mooi in gepast hebben)
  • In mijn optiek zitten er veel laxerende kruiden in het oorspronkelijke mengsel. Hun aandeel heb ik sterk verminderd. Ik heb het aandeel kruiden als Paardenbloem en Engelwortel flink verhoogd. Per slot zijn een verstoorde gal- en maagwerking belangrijke oorzaken van obstipatie.  

Ik heb een flink voorraadje gemaakt. En ga ze weggeven aan de gezondheidsprofessionals die een training 'Voeding en kruiden bij spijsverteringsklachten' volgen op Heerlijk Westerwolds Land. Nogmaals het is geenzins mijn bedoeling om de kennis van ervaren kruidendeskundigen als Maria Treben te bagatelliseren. Los van de redenen die ik hierboven al noemde vond ik het simpelweg leuk om er een eigen en eigentijds tintje aan te geven met kruiden uit Nederland. 

Links zie je de zaden van de prachtige majestueuze Engelwortel. Recht de paardenbloem waarvan bloem, blad en wortel gebruikt kunnen worden.

Wil je ermee aan de slag?

Je kunt mijn recept natuurlijk namaken. Jenever kopen en de kruiden (wel dagelijks schudden) 1-2 maanden laten trekken in de de jenever. Zweedse kruiden zijn ook online en in veel drogisterijen te koop. We kennen ook nog het middel Iberogast*, met een scala aan bitterkruiden. Deze heeft niet de overheersende smaak van het Zweedse kruidenbitter. En het mooie eraan vind ik: het bevat juist Engelwortel als wortel. Maar er zijn nog veel meer van dit soort middelen te koop.

*Iberogast noem ik hier vanwege de bittere kruiden, maar het is een understatement om dit een huismiddel of kruidenbitter te noemen: het heeft zelfs een registratienummer van het CBG (College ter beoordeling geneesmiddelen)

Waarschuwingen voor gebruik

Hoewel er niet of nauwelijks bijsluiters te vinden zijn van Zweedse kruidenbitter zou ik toch een paar opmerkingen willen maken:

  • Dergelijke kruidenbitters nooit langer dan 3 maanden gebruiken
  • Gebruik van een kruidenbitter mag NOOIT een bezoek aan de huisarts vervangen
  • Niet te gebruiken bij zwangerschap/lactatie
  • Niet gebruiken bij kinderen jonger dan 12
  • Niet gebruiken bij een historie van maagzweren
  • Niet gebruiken bij het gebruik van maagzuurremmers.
  • Zie verder de uitgebreide bijsluiter van Iberogast, die wat mij betreft voor alle kruidenbitters zou moeten gelden.

Bronnen/referenties

    Over de auteur van dit artikel

    Rineke is opgeleid als natuurgeneeskundig- en orthomoleculair therapeut. Ruim 15 jaar lang heeft ze mensen met chronische klachten begeleid in haar praktijk op het gebied van voeding en leefstijl. Inmiddels richt ze zich volledig op het inspireren van mensen om te kiezen voor onbewerkt, gezond, duurzaam en divers voedsel via haar boeken, lezingen, platforms, magazines en trainingen. Omdat het voor veel mensen moeilijk bleek om gezond eten in de praktijk te brengen, begon ze in 2011 boeken te schrijven. 

    (H)eerlijke recepten plus uitgebreide achtergrondinformatie om je gezondheid positief te beïnvloeden, vormen in alles wat ze schrijft de rode draad. Het geld van haar bestsellers investeert ze grotendeels in hun biodiversiteitsproject Heerlijk Westerwolds Land. Door een boek te kopen of cadeau te geven ondersteun je niet alleen haar gedachtengoed maar maak je het ook mogelijk dat Rineke volledig onafhankelijk van subsidies, adverteerders of financiers haar jarenlange kennis gratis kan blijven delen.

    Rineke Dijkinga Meer over Rineke