Maagzuur en je brein
Misschien een combinatie van woorden waarvan je denkt: wat hebben die twee nou met elkaar te maken? Nou, eigenlijk heel veel. Het is eigenlijk vreemd dat we niet veel vaker worden gewezen op het belang van een gezonde maag(zuur)functie bij klachten van het brein.
De poort naar je spijsvertering is namelijk je maag. In je maag wordt beslist of je eten door mag naar je dunne darm. Maar voor het zover is en voedsel werkelijk geschikt is voor ontvangst in je darmen moeten er wel heel wat taken door je maag verricht zijn. In dit artikel ga ik (slechts op een paar) oorzaken en mogelijke oplossingen in wat betreft maagzuur.
Wat is het doel van voldoende maagzuur/maagsappen?
Onze maag scheidt zo’n 1,5 - 2 liter maagsappen per dag af op basis van hormonen en zenuwen. “Als het water je in de mond loopt” omdat je iets lekkers ziet of ruikt wordt de afscheiding van maagsap via het (parasympatische) zenuwstelsel geregeld. Het sympathische zenuwstelsel remt de afscheiding anders zou je de hele tijd maagsappen aan blijven maken. Ook via hormonen worden er maagsappen aangemaakt: dit gebeurt als voedsel in aanraking komt met de maagwand. Je maagsappen bestaan uit allerlei stoffen: water, slijm, zoutzuur, enzymen en intrinsic factor.
Het doel van deze maagsappen is als volgt:
- Je eten (vooral de eiwitten) in dusdanig kleine stukjes splitsen en dat je eten geschikt gemaakt wordt voor de inwerking van spijsverteringsenzymen in de rest van het spijsverteringskanaal.
- De PH van je voedsel dusdanig verlagen dat de voedingsstoffen daadwerkelijk kunnen worden opgenomen vanuit de dunne darm. Dat lukt namelijk alleen als je maag de voedselbrij heel zuur heeft gemaakt.
- Zorgen dat mogelijk ziekmakende stoffen of micro-organismen in bijvoorbeeld je voeding het zure bad van je maag niet overleven en eventuele andere ziekmakende micro-organismen ook onschadelijk gemaakt worden.
Oorzaken van maagzuurproblemen
En hun relatie met klachten van het brein. In willekeurige volgorde:
Gebruik van maagzuurremmers
Ruim 2 miljoen Nederlanders slikt maagzuurremmers. Enerzijds omdat mensen ontstekingsremmers uit de groep NSAID slikken, anderzijds omdat ze last hebben van oprispingen van maagzuur na de maaltijd* of als ze in bed liggen. Ook middenrifbreuken en maagzweren zijn medische oorzaken van maagzuurproblemen. Maagzuurremmers hebben helaas, van alle medicijnen, de grootste negatieve invloed op je (brein)gezondheid en darmmicrobioom.(1) Dit geldt het sterkst voor de zogenaamde protonpompremmers (omeprazol, pantoprazol etc).(1)
*Het bijzondere van oprispingen na de maaltijd is dat het vaak geen overschot maar een tekort aan maagzuur is. Bij een teveel aan maagzuur heb je vaak oprispingen op een lege maag. Bij een tekort heb je ze vaak de eerste 2 uren na de maaltijd.
NSAID’s
De meest gebruikte geneesmiddelen in Nederland zijn ontstekingsremmers die vallen onder de groep NSAID’s. Denk aan ibuprofen, diclofenac, naproxen, coxibs, aspirine etc. Hiervan wordt steeds duidelijker dat zij voor klachten in de darmen kunnen zorgen bij zowel kort- als langdurig gebruik. Zelfs bij een korte periode van gebruik krijgt een groot deel van de mensen klachten in het maag-darmkanaal. Er ontstaan dan dysbioses en darmontstekingen.(2) Bij 50 tot 70% van de langdurige gebruikers ontstaat een lekke darm en bij 60 tot 70% is er sprake van ontstekingen in de darm. Gelijktijdig gebruik van maagzuurremmers kan deze gevolgen versterken.(2)(3)(4) Hierdoor kunnen alle chronische ontstekingen, die de reden waren van het NSAID gebruik, verder aangewakkerd worden. Chronische laaggradige ontstekingen spelen bij nagenoeg alle chronische ziektebeelden een rol. Ook (of zeker?) bij klachten van het brein. Zie verder mijn artikel over voeding bij ontstekingen.
Hoe meer schadelijke bacteriën mensen bij zich hebben, hoe ernstiger de neurologische en cognitieve gebreken, zoals zenuwachtigheid, geheugenverlies, vergeetachtigheid en verwardheid.(5)
a)
Een ontregeld darmmicrobioom is zowel direct als indirect misschien wel een van de grootste veroorzakers van breinziekten. In een gezonde darm wordt het gros van de neurotransmitters aangemaakt (95% van al je serotonine bijvoorbeeld).
b)
Een gezond darmmicrobioom beschermt tegen een zogenaamde leaky gut. Maagzuurremmers die het darmmicrobioom sterk ontregelen kunnen een zogenaamde dysbiose in de darm laten ontstaan: zo hebben mensen die maagzuurremmers gebruiken veel meer potentieel ziekmakende bacteriën (zoals E-coli, streptokokken, Clostridium etc) in hun darmen dan mensen die geen maagzuurremmers gebruiken.(6) Deze kan voor chronische ontstekingen zorgen en die weer voor een leaky gut.
Als de darmslijmvliezen "leaky" (niet meer intact) zijn laten ze ongebreideld stoffen door naar de bloedbaan. Als eerste komen ze aan in de lever die daardoor flink overbelast kan raken. Dat is dan weer de reden dat leverziekten en chronische leververvetting vaker voorkomen bij mensen die maagzuurremmers gebruiken.(7)
Door de niet aflatende stroom ongewenste stoffen die door een lekke darm doorgelaten kunnen worden naar lichaam en brein, is het misschien niet vreemd dat dit een van de oorzaken of triggers kan zijn bij vroegtijdige veroudering, autisme (ASS), dementie, gliomen, de ziekte van Alzheimer, depressie en schizofrenie, multiple sclerose, ALS, ziekte van Parkinson of meningitis.(8) Zie kader hieronder. Niet alleen de darmslijmvliezen raken overigens ontregeld bij het gebruik van maagzuurremmers: ook de maagslijmvliezen worden dunner bij chronisch gebruik van dit medicijn. En juist die slijmvliezen van zowel maag- als darmslijmvliezen spelen een centrale rol in onze afweer.
c)
Veel medicijnen, waaronder maagzuurremmers, verstoren de opname van vitale voedingstoffen. Als onze maag de voedselbrij niet heel zuur heeft gemaakt met behulp van maagzuur, kunnen heel veel voedingsstoffen niet goed worden opgenomen. (9) Zo weten we bijvoorbeeld dat deze protonpompremmers ook kunnen zorgen voor flinke magnesium tekorten. Zeker als er meerdere medicijnen geslikt worden. (10) Maar ook het zo wezenlijke vitamine C wordt verminderd opgenomen. Als er één orgaan is die daar de wrange vruchten van plukt is het wel je brein; de grootverbruiker van veel vitale voedingsstoffen. Zie mijn artikel Medicijnen en hun interacties.
En ook vitamine B12 tekorten liggen natuurlijk op de loer bij gebruik van maagzuurremmers. (en nog een aantal andere medicijnen zoals antibiotica en metformine) Vitamine B12 is onmisbaar voor een scherp, vitaal en gezond brein. Het lastige is dat een vitamine B12 lastig aantoonbaar is in het bloed waardoor veel mensen onterecht denken dat het wel goed zit met hun B12 gehalte. Zie deze schriftelijke vragenlijst vitamine B12 tekort.
- Om eiwitten te kunnen verteren, moet je maag voldoende maagzuur aanmaken. Alleen in een zuur milieu worden eiwitten goed ‘in stukjes geknipt’. Gebeurt dit niet goed (of je nu door maagzuuremmers onvoldoende maagzuur aanmaakt of om een andere reden, dan wordt eiwitten niet goed afgebroken in aminozuren. En ontbreken de grondstoffen voor neurotransmitters van neurotransmitters. Zo kan je maag een negatieve invloed hebben op je slaap, je stressbestendigheid, je stemming, je gewicht, je geheugen etc. Deze functies zijn sterk afhankelijk van neurotransmitters.
- De niet goed afgebroken eiwitten worden uiteindelijk doorgelaten naar je darm. Deze worden dan feitelijk ‘opgezadeld’ met niet goed afgebroken eiwitten, die voor een flinke ‘rottingsflora’ in de darmen kunnen zorgen. Uiteindelijk heeft ook je lever hier weer last van omdat die weer ‘opgezadeld’ wordt met deze stoffen omdat je darm ze doorlaat. Een overbelaste lever heeft ook om heel veel redenen weer een negatief effect op je breinvitaliteit.
Chronische stress
Je spijsvertering is een functie van je zogenaamde parasympatische zenuwstelsel. Ook slaap, regeneratie, herstel vallen hieronder. Logischerwijs hebben zowel je parasympatische (rust) als je sympatische zenuwstelsel (actie) beide zo’n 12 uur per etmaal het voor het zeggen. Helaas is voor menigeen de balans tussen actie en rust dusdanig verstoord dat heel wat parasympatische functies als slaap en spijsvertering niet goed meer aan bod komen en je gezondheid ondermijnen. Onder invloed van stress heb je een veel grotere behoefte aan vitamine C. Door een gebrek aan maagzuur wordt echter de vitamine C veel minder goed opgenomen. Dat is dus zeker ook een aandachtspunt bij chronische stress, zeker omdat vitamine C veel meer is dan een weerstandsvitamine.
Het tegenstrijdige is dat als je te weinig maagzuur aanmaakt, je na de maaltijd vaak oprispend maagzuur kunt ervaren. Eten blijft te lang in je maag ‘hangen’ bij een maagzuurtekort: het beetje maagzuur dat je dan wel aanmaakt kan dan tot maagzuuroprispingen leiden. Met een beetje pech krijg je dan maagzuurremmers voorgeschreven van je huisarts. Die zullen het probleem uiteindelijk alleen maar verergeren, omdat je dan nóg minder maagzuur aanmaakt.
Niet goed kauwen
Ook al leef je in een stressvolle periode: neem hoe dan ook rust om te eten en te kauwen. Voedsel moet door flink kauwen als zo verkleind in je maag aankomen dat je maagsappen erop in kunnen werken. Niet goed kauwen betekent dat er te grote brokstukken in je maag aankomen waar je maag geen raad mee weet. Op den duur kan dit tot maagzuurproblemen leiden.
Onderliggende problemen
Door onderliggende oorzaken als chirurgische maagresectie, maagverkleining, chronische gastritis* / Helicobacter Pylori, auto-immuunziekten, schildklierproblemen (die immers je hele stofwisseling kunnen verstoren) maar ook parasieten, schimmels, alcoholisme, anorexia/boulimia kunnen leiden tot een tekort aan maagzuur.
*Dit kwam vooral voor bij ouderen maar door slechte voedingsgewoonten komt het ook steeds vaker voor bij jongeren.
Hogere leeftijd (50+)
Naarmate we ouder worden gaan onze spijsverteringsenergie / enzymfuncties achteruit. En dat houdt in dat we simpelweg meer op onze voedingsgewoontes moeten letten.
Tekorten
Tekorten aan zout, mineralen (zoals magnesium) en sporenelementen, vitamine B1, jodium- en/of zink tekorten. Ons huidige voedsel is vaak bewerkt en geraffineerd zodat dergelijke tekorten zeker op de loer kunnen liggen. Zie mijn artikel Goedkoop was nog nooit zo duurkoop.
Maar ook een tekort aan silicium is misschien wel een van de grote onderschatte oorzaken van maagzuurproblemen.(Ook van osteoporose en ouderdomskwalen overigens) Silicium is namelijk onontbeerlijk voor de opbouw van gezonde maag- en darmslijmvliezen.
Onvoldoende silicium remt de opname van veel mineralen als zink, ijzer, magnesium, mangaan, calcium, fosfor, boron en zwavel. Indirect kunnen er op deze manier maagzuurproblemen ontstaan. Onze bodem is arm aan silicium, dus ons voedsel ook.
Te veel zuurvormend eten
Te veel zuurvormend ten op zichte van basisch voedsel. Suikerhoudend voedsel, granen, soja, vlees, kaas, koffie, frisdrank etc. zijn allemaal zuurvormend. Groente, fruit, water, zure zuivel etc. zijn basisch. Zie mijn artikel de zuur/basen balans.
Te veel snelle koolhydraten
Snelle koolhydraten als tarwebloem, witte rijst, alle suikerbevattende voedingsmiddelen verstoren de PH in de maag.
Te vaak eten
Door 2 à 3 x per dag te eten krijgt de maag voldoende rust.
Te veel koud eten/drinken
Dit ondermijnt de vitaliteit van je maag. Zeker als chronische stress of ziekte een rol speelt is het belangrijk om alles minimaal op kamertemperatuur te eten/drinken. Koud voedsel moet worden opgewarmd in de maag. Dit gaat ten koste van de spijsverteringsenergie van je maag.
Te veel drinken tijdens de maaltijden
Dit verdunt je maagsappen zodat je maag extra moet aanmaken om toch de PH te verlagen. Op termijn kan dit tot uitputting van de maag leiden.
Tips voor de aanmaak van een adequate hoeveelheid maagzuur
Balans tussen in- en ontspanning
Met stip op 1 staat toch echt: neem de balans tussen in- en ontspanning onder de loep. Zoals je al las is de aanmaak van maagzuur een parasympatische functie. Dus een functie van je ‘rust systeem’. Veel stress betekent simpelweg dat je sympatische zenuwstelsel vooral aan zet is: deze remt de aanmaak van maagsappen (ook de rest van spijsverteringsfuncties overigens). Lees verder bij Chronisch gezond(er) eten in tijden van stress.
Stoppen met snelle koolhydraten
Stoppen met snelle koolhydraten en suikerrijk voedsel kan een belangrijke stap in de goede richting zijn als je maagzuurproblemen: Suiker verstoort de zuurgraad in de maag en kan zo je maagzuuraanmaak en. Eet en drink een paar uur voor je naar bed gaat niets meer. Dat kan in veel gevallen de reflux van maagzuur voorkomen als je gaat liggen. Het grote aandeel van snelle koolhydraten is ook één van de oorzaken van het overgewicht dat ruim 50% van de Nederlanders treft. Overgewicht vergroot het risico op maagzuurproblemen.
Tips voor / bij de maaltijd
Tenzij je maagzuurremmers gebruikt!
- (Appel)azijn en citroensap activeren de maag om maagzuur aan te maken. Heb je dus een tekort aan maagzuur, dan kan dit een goede manier zijn om je maag even te activeren voor je gaat eten. Let op: alleen als je geen maagzuurremmers gebruikt.
- Ook een flinke slok water met een paar korrels Keltisch zeezout voor de maaltijd kunnen soms de maagzuuraanmaak activeren.
Tips die mogelijk kunnen helpen bij een maagzuurtekort
Tenzij je maagzuurremmers gebruikt!
- Absint alsem, kalmoes, gele gentiaan, heemst, weegbree, Engelwortel, etc. kunnen bijdragen aan meer maagzuur aanmaak.
- Zoethout, goudsbloem, pepermunt, gember, kamille (zie Sweet belly thee recept in mijn boek Je Brein Vitaal) zijn goede ondersteuners van een gezonde maagfunctie en gezonde maagslijmvliezen.
- Neem voor de maaltijd een scheutje verdunde citroensap, appelazijn, molkosan of Keltisch zeezout om de maagzuurproductie te activeren.
- Bij maagzuuroprispingen kun je kijken of wat aardappelsap, natriumbicarbonaat (zie kader hieronder) of kuzu (laatste twee oplossen in water) kunnen helpen.
- Maak gebruik van koolsap- en aardappelsap bij maagklachten (zie recept maagsmoothie in mijn boek 'Je Brein Vitaal'. Gebruik eventueel ook voor het slapen gaan nog wat aardappelsap als je in liggende houding meer last hebt.
Vitamine U
Er is een vitamine waar je misschien nog nooit van hebt gehoord. Het heet vitamine U en komt voor in rauwe kool. De U is afgeleid van Ulcer (zweer). Het werd vroeger gebruikt om maagzweren te genezen. Rauwe kool bevat ook allerlei beschermende stoffen als vitamine C, vitamine K, sulforaan en carotenoïden, die het maagslijmvlies beschermen en ontstekingen remmen.
- Goed om te weten dat bij een grote groep onderzochte personen voeding en leefstijl tot vermindering van maagzuur leken te leiden bij ruim 1/3 van de groep. Verminderen van overgewicht, meer bewegen, stoppen met roken en de factoren die hierboven genoemd zijn in acht nemen kan dus zeker klachten verminderen. Zeker dagelijks bewegen is een belangrijke factor. Niet zo vreemd natuurlijk omdat je hele spijsvertering flink tot stilstand komt bij een zittend leven.(11)
- Gebruik veel meer chlorofylrijk voedsel (of gebruik het eventueel als poeder om door smoothies etc. te doen) Hiermee doe je op veel fronten iets voor je spijsvertering: je corrigeert de PH, je zorgt dat ongewenste stoffen in je darmen gebonden worden, je beschermt je maag- en darmslijmvliezen, het vermindert mogelijk de constipatie ten gevolge van maagzuurproblemen, het ontlast je lever die veel meer stoffen moet ontgiften bij maagzuurproblemen intc.
- Lees het boek ‘Waar maagzuur goed voor is.” Een mooie leidraad om je maagzuurproductie weer op orde te krijgen.
- Gebruik minder suikers, alcohol cafeïne om je maag weer in balans te krijgen. Ook roken heeft een negatief effect.
- Kijk of er stress reducerende maatregelen nodig zijn. Acetylcholine bijvoorbeeld (de belangrijkste neurotransmitter van je parasympatische zenuwstelsel) is nodig voor de aanmaak van maagzuur. Onder invloed van chronische stress kan de werking van acetylcholine sterk verminderd raken.
- Als je maagzuur aanmaak en daardoor je vertering al lange tijd niet op orde zijn geweest, kan dat voor een verstoorde opname van voedingsstoffen hebben gezorgd: zo is zink bijvoorbeeld van wezenlijk belang voor de aanmaak van maagzuur maak kan er een zinktekort ontstaan zijn door de verlaagde PH van je maag. Dat zal dan moeten worden opgelost om je maag weer naar behoren te laten functioneren. Ook kan een dysbiose in je darm je parten blijven spelen, ook al komt je maagzuurproductie wel weer op gang. Ook dat zal weer in goede banen geleid moeten worden wil je spijsvertering weer optimaal functioneren. Mocht je daar extra hulp bij nodig hebben, via www.mbog.nl of www.natuurdietisten.nl kun je iemand bij jou in de buurt zoeken om je daarbij te assisteren.
- Er zijn goede supplementen zoals Betaine HCL / Betaine Pepsine etc. die de aanmaak van maagzuur kunnen ondersteunen. Doe dit altijd in overleg met een deskundige, zeker als u medicijnen gebruikt. Doe dit uiteraard niet bij gebruik van maagzuurremmers.
- Slikt u maagzuurremmers terwijl u mogelijk een tekort aan maagzuur hebt in plaats van teveel? Overleg dan met uw huisarts of hij u wil begeleiden in het verminderen/stoppen met uw medicatie. Let op: dit is een lang en moeilijk traject.
- Doe eventueel een maagzuur test met natriumbicarbonaat (niet als je maagzuurremmers gebruikt) Klik hier voor deze test. Doe dit uiteraard niet bij gebruik van maagzuurremmers.
Maagzuur zelftest
Doe eventueel een maagzuur test met natriumbicarbonaat.
(niet als je maagzuurremmers gebruikt!)
Tip: Er zijn flink wat mensen die die baking soda/ natriumbicarbonaat puur gebruikt voor bijvoorbeeld herstel van de zuur/base balans of om maagzuur te reduceren. Maar doe dat nooit vlak voor de maaltijd (tenzij je het testje hierboven uitvoert). Anders neutraliseert het je maagzuur en dat is juist niet de bedoeling. Doe je natriumbicarbonaat door bijvoorbeeld je brood of door je pannenkoekenbeslag, dan is dit zo weinig dat het geen effect heeft op je maagzuur.
Ga nooit op eigen houtje grote hoeveelheden natriumbicarbonaat gebruiken. Maximaal een halve theelepel per dag, is het advies. Door te veel natrium bicarbonaat kun je, net als bij een tekort overigens, de zuur/base balans in je lichaam verstoren. En tekorten oplopen aan bijvoorbeeld kalium en foliumzuur (zie tabel medicijnen en hun interacties).
Mijn favoriete maagvriendelijke recepten
Omdat ze zink bevatten, de productie van acetylcholine stimuleren, bijdragen aan de gezondheid van je darmslijmvliezen, langzame koolhydraten zijn etc.
Over de auteur van dit artikel
Rineke is opgeleid als natuurgeneeskundig- en orthomoleculair therapeut. Ruim 15 jaar lang heeft ze mensen met chronische klachten begeleid in haar praktijk op het gebied van voeding en leefstijl. Inmiddels richt ze zich volledig op het inspireren van mensen om te kiezen voor onbewerkt, gezond, duurzaam en divers voedsel via haar boeken, lezingen, platforms, magazines en trainingen. Omdat het voor veel mensen moeilijk bleek om gezond eten in de praktijk te brengen, begon ze in 2011 boeken te schrijven.
- Weten van (h)eerlijk eten 1
- Weten van (h)eerlijk eten deel 2
- Alles draait om je Hormonen
- Op weg naar meer energie
- Je Brein vitaal - met elke hap een gezonde stap
- Mooi Eten
- Mooi Eten/Mooi Leven
(H)eerlijke recepten plus uitgebreide achtergrondinformatie om je gezondheid positief te beïnvloeden, vormen in alles wat ze schrijft de rode draad. Het geld van haar bestsellers investeert ze grotendeels in hun biodiversiteitsproject Heerlijk Westerwolds Land. Door een boek te kopen of cadeau te geven ondersteun je niet alleen haar gedachtengoed maar maak je het ook mogelijk dat Rineke volledig onafhankelijk van subsidies, adverteerders of financiers haar jarenlange kennis gratis kan blijven delen.
