Goedkoop was nog nooit zo duurkoop

Rineke Dijkinga 9 juni 2019 41770

De hoeveelheid nutteloze, niet-bruikbare, ongewenste en schadelijke stoffen in voeding & milieu stijgt. In dit artikel geef ik vanuit mijn achtergrond aan hoe je jezelf hiertegen kunt 'wapenen', met de juiste voeding en leefstijl.

De afgelopen maanden was het wel raak met ‘slecht nieuws over voeding’. Hieronder een willekeurige greep uit nieuwsberichten die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken hebben. Vanuit mijn achtergrond weet ik echter dat al deze berichten heel erg veel, zo niet alles, met elkaar te maken hebben.

“Experts vermoeden al jaren dat de toename van bewerkt voedsel in ons dieet een belangrijke oorzaak is van de obesitasepidemie”. (1)
“Nog nooit ging het zo slecht met onze biodiversiteit als nu. Soorten sterven in een steeds hoger tempo uit, natuurgebieden verdwijnen door verstedelijking en landbouw, het klimaat verandert, vervuiling neemt toe – dit alles met grote negatieve gevolgen voor de mens”. (2)
“Slachtafval, dioxine, zware metalen, afvalwater, verfslib en ander chemisch afval worden vermengd met duurzame producten als biogas en mestkorrels. De giftige stoffen komen zo in de bodem, in het grondwater en in ons voedsel (3)
“Inferieur Supermarktvoer. Waarom stoppen we ons er nog langer mee vol? Er moeten radicale veranderingen komen in ons eetpatroon om een dalende levensverwachting en blijvende schade aan het milieu te voorkomen,” (4)
“We hebben de denkfout gemaakt voedsel met gif te produceren.”(5)
"Drentse burgers meten landbouwgif in bodem en vinden 57 middelen”.(6)
"Steeds meer toxische bestrijdingsmiddelen in het oppervlakte water". (24)

Ik vind dat we er recht op hebben om te weten hoe deze berichten onze gezondheid en de gezondheid van onze kinderen beïnvloeden. Er zou ons verteld moeten worden dat onze behoefte aan voedings- en beschermende stoffen groter wordt naarmate de hoeveelheid nutteloze, niet-bruikbare, ongewenste en/of schadelijke stoffen in onze voeding en in het milieu stijgt.

Hieronder een greep uit deze nutteloze, onbruikbare of ongezonde stoffen:

Glucose/fructose
Geraffineerde voedingsmiddelen als bloem, witte suiker, witte rijst, witte pasta, zout
Transvetten en industrieel bewerkte vetten
AGEs, die ontstaan door de manier van bereiding
Bepaalde E-nummers
Zogenaamde ‘light’ (synthetische) zoetstoffen, zoals aspartaam en saccharine

Bepaalde geneesmiddelen
Drugs
Antibiotica via voeding, water en medicijnen
Pesticiden, herbiciden en insecticiden
Kunstmest
Uitlaatgassen
Oplosmiddelen
Chemicaliën voor droogreiniging
Ftalaten
BPA
Rubber
Plastics
Dioxines
Anticonceptie
Brandstoffen
Bepaalde stoffen in schoonmaakmiddelen
Bepaalde stoffen in cosmetica
Sommige smaakversterkers
Bepaalde additieven

Vanwege hun hormoonverstorende werking worden deze stoffen ook vaak xeno-oestrogenen of xenobiotica (= vreemd voor het leven) genoemd.

Lees er meer over in mijn artikel hormoonverstorende stoffen.

Het is al jaren bekend dat de hoeveelheid beschermende en wérkelijke voedingsstoffen in ons voedsel daalt. We krijgen ze steeds minder binnen en dat is een zeer ongelijke strijd. Zeker voor (ongeboren) baby's, peuters, ouderen, zieken, medicijngebruikers of mensen met hormonale klachten kan dat te belastend zijn. Maar ook voor elk mens die, zonder het te weten, tekorten kan hebben aan bepaalde voedingsstoffen. Of die door hun beroep aan meer schadelijke stoffen worden blootgesteld. En last but not least: wat te denken van mensen met chronische stress of een niet optimale darm- of leverwerking?

In onderstaand filmpje legt boer Arnold uit dat door onze huidige teeltwijzen veel van ons voedsel geen voeding meer is, maar slechts vulling:

Door intensieve landbouw verliest met grote snelheid zijn biodiversiteit aan organismen(27) met grote consequenties voor ons voedsel. Stel dat een deel van bovengenoemde nieuwsberichten overdreven zou zijn of door andere wetenschappers weer naar het land der fabelen verwezen wordt. Dan nog is het goed om te weten wat de relatie is met jouw gezondheid. Noch ‘ultra processed’ voedsel, noch te veel schadelijke stoffen, maar zeker de combinatie van beide, zijn simpelweg niet met gezondheid te verenigen. Ik leg het hieronder in een notendop aan je uit:

Hoe meer je lichaam belast wordt met lichaamsvreemde, onbruikbare, nutteloze of toxische stoffen, des te meer voedingsstoffen er ‘geïnvesteerd’ moeten worden om deze stoffen af te breken, onschadelijk te maken en af te voeren via bijvoorbeeld je darmen, lever, nieren, lymfe, huid of longen. Zijn er méér van deze bedreigende of nutteloze stoffen, dan heb je dus ook méér voedingsstoffen nodig om ze af te breken of uit te scheiden. Dit geldt trouwens ook voor planten. Ook zij moeten flink wat vitamines, mineralen en sporenelementen investeren om toxische stoffen af te breken. De consequenties voor de consument die deze planten eet: ze bevatten minder van deze stoffen, omdat ze immers al verbruikt zijn door de plant zelf.

Het is goed om te weten dat het afbreken van de hierboven genoemde stoffen met behulp van essentiële voedingsstoffen meer prioriteit heeft in jouw lichaam dan bijvoorbeeld de opbouw van bindweefsel of botten, de aanmaak van feel-good stoffen of andere herstelprocessen. Voor al deze processen zijn dezelfde voedingsstoffen nodig. Beschikt je lichaam niet over ruim voldoende voedingsstoffen, dan blijven bovengenoemde (orgaan)systemen verstoken van energie. De afbraak van chemische stoffen heeft voorrang op lange-termijn-processen in je lichaam. Zo kunnen door een teveel aan schadelijke en onbruikbare stoffen allerlei onbegrepen klachten ontstaan.

Ook het verwijderen van nutteloze stoffen kost alleen maar energie. Veel namen die je op het etiket van een industrieel bewerkt voedingsmiddel ziet staan, hebben niets te maken met werkelijke voedingswaarde voor je lichaam. Het zijn stoffen die géén bijdrage kunnen leveren aan jouw energievoorziening en daarom door darmen en lever worden afgebroken en uitgescheiden. Net als bij de afbraak van toxische stoffen kost dit flink wat voedingsstoffen. Denk aan vitamines, mineralen, sporenelementen en beschermende stoffen. Welke dit specifiek zijn, lees je verderop.

Als je lichaam er niet in slaagt om de stoffen te binden, af te breken en ze uit te scheiden, zit er niets anders op dan ze op te slaan in je lijf: toxines uit het milieu en xeno-oestrogenen worden dan primair opgeslagen in je vettige organen. De vetste organen zijn de hersenen, lever en voortplantingsorganen. In dit artikel focus ik vooral op de directe gevolgen voor je brein en hormonale gezondheid.

Een ander gevolg van vooral niet-uitgescheiden schadelijke stoffen is een grotere belasting aan vrije radicalen. Deze beschadigen de cellen. Vooral de celwanden, de mitochondriën (die energie uit ons voedsel moeten aanmaken) en het DNA zijn gevoelig voor beschadiging door vrije radicalen. Die beschadigde cellen leiden tot verlies aan energie en daarmee verlies van gezondheid. Vooral je brein* is uitermate gevoelig voor vermindering van energie én voor schadelijke stoffen. Voldoende beschermende stoffen in je eten zijn daarom belangrijker dan ooit.

* Dit geldt overigens ook voor je ogen.

Er zijn steeds meer aanwijzingen dat er verbanden zijn tussen allerlei ziektes en klachten van het brein en bewerkt voedsel, toxines of xeno-oestrogenen in ons water en voedsel. Dit kan zowel direct, maar ook indirect zijn, omdat veel schadelijke stoffen een negatieve invloed hebben op de darmen, darmslijmvliezen en lever. Indirect kunnen je hersenen het slachtoffer worden van die verstoringen in de darm en lever.

Het gaat om het verband tussen de volgende ziektes en stoffen:

Parkinson (pesticiden, vooral rotenone) (7)
Depressies en Alzheimer (industriële transvetten) (8)
Multiple sclerose (vooral gelinkt aan cadmium en arsenicum) (9)
Ontwikkelingsstoornissen bij jonge kinderen (o.a. arsenicum)
Neurodegeneratie, leerproblemen en emotionele problemen (aspartaam) (10)
Verminderde ontgifting van xeno-oestrogenen (glyfosaat) (11)
Verlies gezonde darmbacteriën, lekke darmen, coeliakie en daarmee een verstoring van de brein-hersen-as (glyfosaat) (12)
Autisme wordt geassocieerd met aluminium (13)
Bepaalde soorten kanker, zoals hersentumoren zijn mogelijk gelinkt aan xeno-oestrogenen (14)
PAK's hebben een mogelijke link met borstkanker (29)
Leververvetting (NAFLD) en milieuvervuiling (30)

Als schadelijke stoffen in ons eten en milieu werkelijk tot ziekten zouden leiden, dan zouden overheden en instanties als het RIVM toch wel ingrijpen? Een van de vele moeilijkheden is dat het RIVM (dat over onze gezondheid moet waken) en het CBTG (het college dat over de toelating van bestrijdingsmiddelen gaat) het niet eens zijn over de schadelijkheid van gehaltes aan bestrijdingsmiddelen. (21)

Het lastige is dat ziekte zelden of nooit tot een oorzakelijke factor te herleiden is. Leefstijl, voeding en omgevingsfactoren bij elkaar opgeteld, kunnen sámen de trigger vormen voor een bepaalde ziekte. Schadelijke stoffen zijn dus zeker niet de enige factor.

Maar in het geval van schadelijke stoffen is er tóch een factor waar maar weinig aandacht voor is. We bekijken elke schadelijke of onbruikbare stof - zoals bepaalde E-nummers - individueel en niet in de cocktail die we dagelijks binnen krijgen. Over de hele wereld zijn toxicologen het erover eens dat de sóm van alle stoffen samen vele malen schadelijker is voor mens en dier dan de enkelvoudige stoffen die wetenschappelijk onderzocht worden om een dagelijks toelaatbare limiet voor vast te stellen. Zie onderstaande grafiek:

Waarom zijn er absoluut en relatief steeds minder voedingsstoffen om de ontgifting en afvoer van de stijgende hoeveelheid schadelijke en nutteloze/onbruikbare stoffen mogelijk te maken? Ik noem een aantal belangrijke oorzaken, in willekeurige volgorde:

1) Meer schadelijke stoffen en minder voedingsstoffen om die af te breken of uit te scheiden

Er zijn simpelweg steeds méér toxines* en steeds mínder stoffen die de afbraak en uitscheiding ervan mogelijk moeten maken. Je las hierboven al dat deze schadelijke stoffen een hogere mate aan vrije radicalen veroorzaken en dat deze je cellen, en daarmee je vitaliteit en ontgiftingscapaciteit, ondermijnen. Vrije radicalen moeten onschadelijk worden gemaakt door antioxidanten. Dit zijn fytochemische stoffen in bijvoorbeeld planten, fruit en kruiden die, schrik niet, zo’n 80 tot 90% minder in onze huidige voeding zitten.

Zolang je lichaam over kwalitatief en kwantitatief bruikbare voedingsstoffen uit voedsel beschikt, zal het alles op alles zetten om deze ontgifting topprioriteit te geven. En daar wringt nu net de schoen: er zijn nogal wat factoren die zorgen voor juist minder voedings- en beschermende stoffen.

Rode Anthocyanen salade bomvol beschermende stoffen

* Hoewel de landbouw vaak als grootste vervuiler wordt gezien en dit de meeste media aandacht krijgt, is dit niet juist. In de milieuvervuilende top 3 staat de industrie op 1, de farmacie op 2 en bestrijdingsmiddelen in de landbouw op 3. (15)

2) Ultra processed voedsel

Ultra processed voedsel is industrieel bewerkt voedsel. (1) In een notendop is dit het grote probleem met ons supermarkt-eten:

Industrieel bewerkt voedsel is grotendeels afkomstig van monoculturen. En monoculturen op het land betekent ook monoculturen op jouw bord. En dat is een ramp, want variatie en diversiteit is voor zowel de wereld om je heen als voor je eigen lichaam een primaire voorwaarde voor gezondheid. (17)
Industrieel bewerkt voedsel is in zeer veel gevallen geraffineerd en daarmee zijn vezels, vitamines en mineralen grotendeels verwijderd. Terwijl dat nu nét de stoffen zijn die ervoor moeten zorgen dat lichaamsvreemde en toxische stoffen onschadelijk gemaakt en uitgescheiden worden. We zijn daarvoor grotendeels afhankelijk van de stoffen die juist minder in ons voedsel zitten. Mensen die tekorten hebben aan micronutriënten zoals magnesium, selenium en zink zijn veel vatbaarder voor die toxische stoffen. (16) Simpelweg omdat we die nutriënten nodig hebben om toxische stoffen uit te scheiden.
De monoculturen die de industrie zoveel gebruikt, zoals suiker, mais, soja en tarwe, zijn geteeld met behulp van glyfosaat. Dit bindt zowel in de plant als in het menselijk lichaam de belangrijkste mineralen en sporenelementen, zodat deze niet meer beschikbaar zijn voor mens of plant. Zonder die stoffen kan je lichaam niet gezond functioneren en al zeker niet de ontgifting in goede banen leiden. (18)
Industrieel bewerkt voedsel bevat vaak snelle koolhydraten. Je alvleesklier moet dan meer insuline aanmaken om deze snelle koolhydraten uit de bloedbaan weg te werken. Dat heeft verstrekkende consquenties voor je gewicht en hormonale gezondheid. In het kader van dit artikel is het belangrijk om te weten dat de aanmaak van insuline met veel vitamines, mineralen en sporenelementen als magnesium, zink en chroom gepaard gaat. En je raadt het vast al: als deze worden verbruikt voor de aanmaak van insuline zijn ze niet meer beschikbaar voor een optimale ontgifting of andere taken.
Industrieel bewerkt voedsel bevat weinig tot geen vezels. Door een gebrek aan vezels is een gezonde darmflora onmogelijk. Er is een duidelijke overeenkomst tussen de gezondheid van de bodem en die van de darmen.

Er komen steeds meer aanwijzigingen dat UPF (sterke industrieel voedsel) tot allerlei ziekten en ontstekingen leidt. Zie ook mijn artikelen vezels, vezels, vezels. En zelfs gelinkt is aan vroegtijdige sterfte door o.a. het verhoogde risico op diabetes, kanker en hart-en vaatziekten.(31) Bovendien leidt het bijna altijd tot overeten (tot wel 500 calorieën per dag meer) omdat het ons geen verzadiging geeft.

Het gros van de monoculturen op ons bord wordt geteeld met drijfmest, kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Die zorgen er onder andere voor dat de humuslaag in de bodem verdwijnt en dat het bodemleven (micro-organismen) grotendeels verdwijnt. Dat heeft tot gevolg dat planten veel minder voedingstoffen kunnen opnemen. Hetzelfde geldt eigenlijk voor snel voedsel in je darmen. Geraffineerde suikers en leeg voedsel, zoals bloem, frisdrank en sapjes, zorgen ervoor dat je darmbacteriën - ook micro-organismen - niet kunnen overleven. Vezels zijn het voedsel voor gezonde darmbacteriën, en die ontbreken in leeg voedsel. Zo verlies je je gezonde darmbacteriën. Daardoor wordt voeding slechter verteerd en worden de voedingsstoffen slechter opgenomen. Terwijl juíst die vezels en gezonde darmbacteriën heel wat ongewenste en schadelijke stoffen kunnen binden en jou moeten voorzien van -goed opgenomen- voedingsstoffen. Een gezonde darmflora is misschien wel je belangrijkste troef om toxines en onbruikbare stoffen onschadelijk te kunnen maken en af te voeren. En je belangrijkste troef voor je gezondheid: nagenoeg elke chronische fysieke en brein-gerelateerde ziekte heeft een link met een 'dysbiotische darm' (28)

Lees hier mijn artikel over de directe analogie tussen de bodemgezondheid en je eigen gezondheid.

Door een tekort aan voedingsstoffen of een overmaat aan bepaalde schadelijke stoffen kan ook de opbouw van je darmslijmvliezen verstoord raken*, zeker door tekorten aan vitamine B6, B12, foliumzuur, calcium, glutamine, vitamine D en K. (19) Op hun beurt zorgen lekke darmslijmvliezen ervoor dat deze stoffen nog minder goed worden opgenomen en raken je darmen bovendien min of meer ontstoken. Vaak merk je hier zelf niets van. Juist je darmslijmvliezen fungeren als de finishing touch bij de opname van voedingsstoffen en het tegenhouden van ongewenste en schadelijke stoffen en ziekteverwekkers in je bloedbaan. Zonder gezonde darmslijmvliezen spoelen heel wat vitale voedingstoffen uit je lijf, zó het toilet in. Met desastreuze gevolgen voor je totale gezondheid en ontgifting. Bovendien is het voor allergenen, niet goed afgebroken voedingsstoffen en schadelijke stoffen een koud kunstje om in de bloedbaan van je lichaam door te dringen, omdat de slijmvliezen hun 'douanefunctie' grotendeels verliezen.

* Glyfosaat wordt als mede-veroorzaker van lekke darmen gezien.

Tip: Zorg altijd voor ruim voldoende vitamine B6,B12 en foliumzuur in je eten. Zie bovenstaande tabellen uit mijn Hormonenboek om te zien wat goede bronnen zijn:

3) Het gemiddelde Nederlandse voedingspatroon bevat meer schadelijke stoffen

Het ene voedingspatroon bevat natuurlijk meer schadelijke stoffen dan het andere. Maar het gemiddelde Nederlandse voedingspatroon is rijk aan vijf hoofdingrediënten: niet-biologische suiker, tarwe, mais, melk en soja. Dit zijn allemaal gewassen die met glyfosaat geteeld worden. De melk uiteraard niet, maar een niet-biologische koe eet soja, maïs en tarwe, zodat het toch in de melk terechtkomt. Glyfosaat hoopt zich op in het eetbare deel van de plant. Bovendien is een overmaat aan bijvoorbeeld gluten uit tarwe, caseïne uit melk en nutriënten uit soja, op zijn zachtst gezegd, niet bevorderlijk voor je gezondheid. Diversiteit in je voeding, daar draait het om. Dan maak je optimaal gebruik van de gezonde eigenschappen van een voedingsmiddel en zo beperk je de negatieve effecten.

Tip: Je kunt jezelf geen gezonder cadeau geven dan te variëren in voeding. Heb je al een keer tarwe gegeten op een dag? Eet het dan die dag niet weer. Er is zó veel variatie te bedenken. Zie ook de uitgebreide tabellen met alternatieven in mijn Hormonenboek en mijn boek Op weg naar meer energie.

Een ander voorbeeld van voeding met relatief meer schadelijke stoffen is een voedingspatroon dat rijk is aan niet-biologische kweekzalm. Dit zal meer toxische stoffen bevatten dan een eetwijze die veel meer plantaardige eiwitten bevat. Kweekvissen krijgen namelijk niet alleen erg veel antibiotica (zelfs meer dan een dier in de bio-industrie), ook worden er vaak toxische stoffen aan het voer toegevoegd om plagen als zeeluis en parasieten het hoofd te bieden. (20)

Vooral vette vissen, maar ook andere dierlijke vetrijke producten zoals vlees en zuivel, bevatten over de hele linie meer milieutoxines dan plantaardige voedingsmiddelen. Des te vetter het dier, hoe meer opslagruimte er is van niet-afgebroken chemische stoffen. Planten en zeewieren hebben niet zo veel vet en bevatten deze dus minder.

Tip: Eieren bevatten van alle dierlijke eiwitten relatief de minste toxines, vooral minder dioxine.

4) De kwetsbare groep mensen wordt steeds groter

De groep mensen die minder goed kunnen ontgiften of kwetsbaarder zijn, wordt groter. We vergrijzen en er zijn meer chronisch zieke mensen. Daarnaast zijn vooral (ongeboren) baby’s, peuters en mensen met hormonale klachten of mensen die medicijnen gebruiken kwetsbaar. Nederland telt op dit moment bijna 8,8 miljoen mensen (waarvan 1,25 miljoen kinderen) met een chronische aandoening. Velen daarvan gebruiken ook medicijnen. In het overzicht van interacties tussen medicijnen en voedingsstoffen zie je dat je dan een veel grotere behoefte hebt aan bijvoorbeeld B-vitamines, zink, magnesium en glutathion. Allemaal voedingsstoffen die een primaire rol spelen in je ontgifting en waar je nóóit een tekort aan zou mogen hebben. Die zou je dus zeker veel meer moeten eten als je medicijnen gebruikt.

In Nederland is het vrij gewoon dat we voor onze klachten een medicijn van de dokter krijgen. Hebben we last van maagzuur? Dan krijgen we een maagzuurremmer. Slapen we slecht? Dan krijgen we een slaappil. En voelen we ons niet lekker in ons vel? Dan krijgen we al snel antidepressiva. En als we deze medicijnen dan gebruiken, worden we (zeer terecht overigens) gewaarschuwd tegen de middelen uit de natuur: "Kruidensupplementen kunnen gevaarlijke combinatie zijn". Maar wat zou het mooi zijn als we de geneeskracht uit de natuur niet vergeten. De eindconclusie van bovengenoemd artikel is ronduit bijzonder:

"Als je geen farmaceutische medicijnen gebruikt, kun je zeker bijvoorbeeld sint-janskruid gebruiken om somberheid tegen te gaan."

Wat zou het mooi zijn voor zowel mens als natuur als we de natuur eerst proberen zijn werk te laten doen en daarna pas naar medicijnen grijpen. Zijn we door winstbejag de geneeskracht van Moeder Natuur misschien vergeten? Pas medicijnen inzetten als de natuur ons niet kan helpen, zou betekenen dat we minder medicijnen hoeven ontgiften en dus meer voedingsstoffen 'over' houden om onze gezondheid een dienst te bewijzen. En voor het milieu zou het betekenen dat we logischerwijs minder dan 140.000 kilo medicijnresten per jaar in het oppervlaktewater lozen.

En dan natuurlijk het belangrijkste van dit verhaal: wat kun je zelf doen? Gelukkig heel veel!

1) Wees waakzaam over je omgeving en je voedsel. Ik vind de lelievelden in Westerveld een hoopvol voorbeeld hoe we als burger zelf iets kunnen doen:

Meten = Weten is een spontaan initiatief van bezorgde inwoners in de gemeente Westerveld. Zij brachten samen geld bijeen om dertien monsters van bodem en oppervlaktewater te laten onderzoeken op pesticiden. De groep maakt zich zorgen over het grote gebruik van pesticiden in de landbouw en de invloed van de groeiende agro-industrie op de leefomgeving. Als bestuurders duidelijke signalen niet serieus genoeg nemen, kunnen we ze als burger zelf oppakken. Als eenling begin je niet zoveel, maar samen kunnen we onze bezorgdheid, zeker als we die staven met wetenschappelijke bewijzen, zoals in Westerveld gebeurt, wél kracht bijzetten. Op deze manier dwingen we een gezondere omgeving en schoner voedsel af. Lees hier meer over het lelieproject Meten is weten in Westerveld: https://www.metenweten.com/

Deze waakzaamheid lijkt ook geboden te zijn als het gaat om straling. Hoewel ik veel te weinig weet over de effecten van straling op onze gezondheid vind ik het erg belangrijk om dit te delen. Over 5G zijn inmiddels zorgwekkende rapporten gepubliceerd waar, zeker kwetsbare mensen, van op de hoogte zouden moeten zijn.

Hieronder een videopname van wijlen dokter Hans Moolenburgh, in mijn optiek een wijze en zeer kundige arts, waarin hij stelt: straling maakt onze celmembranen kwetsbaar en toegankelijker voor carcinogene en toxische stoffen. Straling van masten zou ook binnen 5 minuten kunnen zorgen voor een versnelde celdeling.

“ Gebundelde takken kun je niet breken”.

Keniaans gezegde

2) Eet voedsel dat zo min mogelijk bewerkt is: ga zelf de keuken in en word weer baas in eigen pan

Eet je weinig of geen bewerkt, kant-en-klaar voedsel en maak je je eten zelf, dan eet je bijna automatisch meer vitamines/mineralen/sporenelementen/gezonde vetten, vezels en beschermende stoffen. In plaats van smaakversterkers eet je dan kruiden en specerijen met volop beschermende stoffen. In plaats van transvetten eet je vetten die wel bruikbaar zijn. En in plaats van geraffineerde producten, kies je voor de volkoren en volwaardige varianten met vezels en mineralen/sporenelementen. Pure winst. Bovendien mis je zo de onbruikbare, chemische en synthetische stoffen uit bewerkt voedsel; stoffen die je geen energie geven, maar energie kosten, omdat je ze moet afbreken/afvoeren. Zo houd je energie 'over' voor belangrijke herstel- en reparatieprocessen in je lichaam.

3) Weet van voeding met een hoger risico

Wees matig met voedsel waarvan bekend is dat ze hogere gehaltes aan zware metalen als lood, kwik, arsenicum en cadmium kunnen bevatten, zoals:

schelpdieren, zoetwatervis als paling en langlevende (roof-)vissen zoals tonijn, zwaardvis, makreel en haai (surimi), bio-industrievlees (vooral orgaanvlees), rijst (vooral zilvervliesrijst), bepaalde soorten bespoten groente en fruit (bijvoorbeeld niet-biologische aardbeien) en glucose/fructose, waarin regelmatig kwik wordt aangetroffen. Dergelijke stoffen worden gerekend tot de hormoonverstorende stoffen.

Lees veel meer tips hierover in mijn artikel over hormoonverstorende stoffen

4) Kies waar mogelijk voor natuurvoeding met het Demeter-keurmerk

Dit keurmerk gaat veel verder dan het EKO-keurmerk als het gaat om goed rentmeesterschap over de aarde, bodemvruchtbaarheid, diversiteit en dierenwelzijn. Zie deze link. Realiseer je ook dat er boeren zijn zonder EKO-keurmerk die hun bedrijf zeker zo gezond, duurzaam en diervriendelijk runnen als sommige boeren mét keurmerk.

Tip: In 2019 werden Oostenrijkse biologisch-dynamische appels vergeleken met conventioneel geteelde appels. Onderzoekers troffen maar liefst 100 miljoen bacteriën aan in het vruchtvlees en klokhuis van de biologisch-dynamisch geteelde appels. Bijzonder was ook dat deze appels veel meer diversiteit en meer ‘goede’ bacteriën (zelfs lactobacillen) bevatten dan conventioneel geteelde appels. Dit onderzoek maakt dus aannemelijk dat je via het eten van een biologische appel je darmflora kunt versterken. (25)

Tip: Als je de kans hebt, kijk dan eens naar de film 'The biggest little farm'. Om stil van te worden: voedsel verbouwen in harmonie met de natuur. Meegaan met natuurlijke processen en de wijsheid van de natuur is de rode draad in deze film.

5) Kies voor duurder duurzaam voedsel in de supermarkt

In steeds meer supermarkten kun je ook kiezen voor de duurzame variant van datzelfde voedingsmiddel. En ja, die zijn duurder dan regulier voedsel. Een mooie uitspraak in de hele duurzaamheidsdiscussie vind ik deze: “de consument is niet alleen slachtoffer van alle misstanden, maar evengoed de dader, door constant voor de laagste prijs te gaan”. Zolang wij zelf niet-duurzaam eten blijven kopen, blijft het geproduceerd worden. Lees bijvoorbeeld eens een paar hoofdstukken uit het boek Dieren eten. Dan besef je dat je als consument ongelooflijk veel macht hebt over wat je eet. Veel meer dan je denkt. De werkelijke prijs van eten is niet alleen de prijs die je in de supermarkt betaalt maar ook de prijs die het milieu betaalt voor jouw voedselkeuzes. Lees ook het indrukwekkende verhaal van Volkert Engelsman over de 'real price' van voeding.

5a) Kies voor Europees voedsel in de supermarkt

Er kan van alles mis zijn met residuen in ons voedsel, maar feit blijft dat we via een buitenlandse omweg veel schadelijke(r) bestrijdingsmiddelen via groente/fruit terughalen die in Nederland verboden zijn. Dit geldt overigens voor veel meer producten dan alleen voedsel, zoals bijvoorbeeld snijbloemen. Kies daarom zo veel mogelijk voor Europees fruit/groente. “In 2013 meldden Zweedse onderzoekers dat ze chloorpyrifos en andere pesticiden hadden aangetroffen in de urine van vrouwen van middelbare leeftijd; een groep die veel fruit en groenten eet. Dat was opmerkelijk, omdat deze pesticide in Zweden niet geregistreerd is voor gebruik in de landbouw.” (23)

Koop je liever online? Er zijn webshops die (zonder tussenhandel) rechtstreeks van de duurzame boer kopen, zodat die een veel eerlijker prijs voor zijn product krijgt en jij supervers en eerlijk voedsel. Hofweb bijvoorbeeld koopt rechtstreeks in bij ‘hun boeren’.

Wat zouden we een gezondheidswinst boeken voor zowel aarde, mens, dier en plant als boeren een eerlijke prijs krijgen voor hun producten. Daardoor kunnen ze goed rentmeester zijn, wat ook jouw gezondheid weer ten goede komt.

5b Kies voor seizoensgroente in de supermarkt, met zo weinig mogelijk voedselkilometers

We kunnen nog zo veel elektrische auto's, windmolens en zonneparken bouwen, de kortste klap om snel iets te doen voor het milieu is minder energie verbruiken. Met minder voedselverspilling, minder voedselkilometers en de keuze voor meer duurzaam voedsel kunnen we hele snelle stappen zetten. Kies daarom voor seizoensgroente. Ook nog eens erg vriendelijk voor je portemonnee. Via de app van milieucentraal kun je in één oogopslag zien hoe hoog de milieubelasting is van het groente- en fruitassortiment.

6) Eet veel meer uit de gratis supermarkt

Een zeer gezonde en vooral goedkope manier om aan een enorm ‘shot’ beschermende stoffen en voedingsstoffen te komen, is eten uit de natuur, je ‘gratis supermarkt’. Je zult versteld staan hoeveel bloemen, bladeren en (on)kruiden er eetbaar en lekker zijn. Het grote voordeel van wilde planten is dat ze vaak hard moeten werken om te overleven. Door bijvoorbeeld droogte, een tekort aan voedingsstoffen, hitte, felle zon, schimmels en vreetgrage insecten schieten ze in de stress. Om zichzelf te redden, maken ze meer beschermende stoffen, salvestrolen genoemd, aan (salvestrolen is afgeleid van ‘salvare’ = redden). Salvestrolen kunnen onder meer je cellen beschermen tegen schadelijke stoffen, maar ze kunnen er ook voor zorgen dat je cellen fit en vitaal blijven, zodat je optimaal gezond kunt blijven. Wilde (on)kruiden en onbespoten voeding kunnen dus een grote rol in je gezondheid spelen. De hoogste tijd om veel meer te gaan ‘onkruidenieren’ (maar uiteraard niet direct naast het perceel van een reguliere akkerbouwer of bloementeler, of in de buurt van een drukke weg). Onbespoten voedingsmiddelen en kruiden bevatten ook flink wat fyto-oestrogenen. Die zwakken de werking van xeno-oestrogenen uit milieu, voeding en cosmetica af en brengen je oestrogenen weer in balans. Lees hier verder over fyto-oestrogenen. Of ga een keer mee op een kruiden-lunchwandeling.

Tip: Heb je de natuur niet dichtbij? Ook in je eigen tuin, je vensterbank, je terras of balkon kun je kiemen, kruiden en/of wat onbespoten groente telen.

(on)kruiden en wilde bloemensalade — Wilde kruiden- en bloemensalade

7) Als je voor niet-biologische groenten en fruit kiest, was of schil alles dan goed

Dat heeft overigens lang niet altijd effect, omdat de gewasbeschermingsmiddelen soms in de hele plant doorwerken. Daarom heeft dit bij zacht fruit/groente minder effect. Als je om wat voor reden dan ook voor niet-biologisch kiest, houd dan in ieder geval zo veel mogelijk rekening met de zogenoemde ‘dirty dozen’ die je hier aan de linkerkant van de illustratie ziet. Aardbeien staan al jaren op plek 1: zij bevatten de meeste residuen van alle geteste voedingsmiddelen door EWG:

Tip: Dompel niet-biologische appels een kwartiertje in een badje van natriumbicarbonaat. Dit lijkt vooralsnog een groot deel van twee veelgebruikte bestrijdingsmiddelen te neutraliseren. (19)

8) Koester je darmen en lever

Dit zijn de belangrijkste organen die ervoor zorgen dat toxische en onbruikbare stoffen worden afgebroken, zodat ze via gal, darmen en nieren je lichaam kunnen verlaten. Lees hier verder over het belang van gezonde darmen voor gezonde hormonen. Of lees mijn boek Weten van (h)eerlijk eten deel 2.

Gezonde darmen binden veel schadelijke stoffen, zodat de lever ‘zijn handen vrij heeft’ voor andere belangrijke taken. Zoals bijvoorbeeld de ontgifting van xeno-oestrogenen of de aanmaak van glutathion; de allerbelangrijkste antioxidant, maar ook de belangrijkste ontgifter van toxines die zich in vet ophopen. Met behulp van glutathion worden deze wateroplosbaar gemaakt, zodat je ze kunt uitscheiden via de urine.

Hoe meer schadelijke stoffen in ons milieu, via voeding of door medicijnen ontgift moeten worden, des te belangrijker is het om een optimale darm- en leverwerking te hebben. Zie hieronder een bladzijde uit mijn boek Alles Draait om je Hormonen:

Hoe weet je of je lever optimaal voor zijn taken is uitgerust?

Via allerlei bloedonderzoeken kun je uiteraard heel veel dingen uitzoeken (bijvoorbeeld hoe succesvol jouw lever glutathion aanmaakt). Deze eenvoudige zelftest geeft ook een stukje inzicht. Een niet optimale leverfunctie kan zich namelijk op heel veel manieren laten gelden via klachten en symptomen.

Tip: Gebruik je medicijnen, heb je chronische en/of onbegrepen klachten, of wil je weten hoe je je lever optimaal ondersteunt? Lees dan verder in mijn artikel over leverontgifting.

9) Drink water

Ook al is ons water een afspiegeling van onze milieuproblemen, toch is water ons meest primaire voedingsmiddel. Water is van groot belang om voedingsstoffen naar je cellen te brengen en afvalstoffen weer af te voeren. Afvalstoffen die niet goed worden afgevoerd, kunnen tot een scala aan vervelende symptomen leiden: vocht vasthouden, obstipatie, energieverlies, hoofdpijn en zelfs verschrompeling van ons brein.

De hoeveelheid en soorten toxines, medicijnresten in ons drinkwater zijn nog steeds lastig in kaart te brengen. Niet alles is detecteerbaar. Het “doel van de overheid om het aantal overschrijdingen van bestrijdingsmiddelen in oppervlaktewater met 50% te verminderen, is niet gehaald.” (24) En dat heeft zeker consequenties voor ons drinkwater. Daarom gaan sommige mensen minder water drinken of het uit plastic flessen halen. En dat kan zeker niet de bedoeling zijn. Samen kunnen we zorgen voor gezonder drinkwater door dagelijks duurzamere keuzes te maken.

Tip: Houd je niet van water en (kruiden)thee? Met soepen en veel meer bladgroentes en fruit kun je ook flink meer vocht aan je dagelijkse menu toevoegen.

10) Eet dagelijks chlorofyl

Groene voedingsmiddelen bevatten chlorofyl en kunnen daardoor veel ongewenste stoffen aan zich binden in de darmen. Dat voorkomt voor een deel dat ze niet in je lichaam worden opgenomen. Zie ook het uitgebreide artikel over chlorofyl. Lukt dat op bepaalde dagen niet? Denk dan eens aan een chlorofyl-supplement als Nannochloropsis Gaditana, groene gerst, spirulina of chlorella. Bekijk hier een heel simpel recept om meer chlorofyl te eten.

11) Minder dierlijk eiwit

Dat is niet alleen voor je eigen gezondheid van levensbelang, maar ook voor de gezondheid van de aarde. Zo’n 70% van de eiwitten die we dagelijks binnen krijgen, is nog steeds afkomstig uit dierlijk eiwit. Een groot deel van de milieuproblematiek is het gevolg van onze hoge consumptie van dierlijke eiwitten. Het klimaatpanel van de VN heeft in augustus 2019 eindelijk unaniem uitgesproken: we moeten echt minder vlees gaan eten (en minder gaan verspillen) als we de voedselveiligheid willen behouden en verdere klimaatverandering willen stoppen.

Tip: Fervente vleeseters aan tafel? Je kunt ook een begin maken door veel minder vlees in een gerecht te verwerken: meng vlees met havervlokken, paddenstoelen, notenmeel etc. Superlekker, ook qua beet, én je eet al gauw de helft minder vlees. Zie bijvoorbeeld dit heerlijke burgerrecept.

Half vlees- half groente burger met rode bieten

Als je dierlijke producten eet, kies dan voor producten van dieren die hebben losgelopen en gegraasd. Vermijd bewerkt (‘processed’) rood vlees, zoals worst, ham, salami en hotdogs.

Tip: Ik ben zelf erg hoopvol gestemd over het Planetary Health Diet; een manier van eten met veel minder dierlijk eiwit. Dit dieet kan volgens wetenschappers van een lijvig rapport ook de naar verwachting 10 miljard mensen in 2050 blijven voeden. Voor iedereen voldoende eten, met behoud van onze gezondheid en die van de aarde. (21) Alleen al door 50% minder vlees en suiker te eten. Ik zou zeggen: let’s start!

Er is genoeg voor ieders behoefte,maar niet voor ieders hebzucht.

12) Ten slotte: wees waakzaam voor verdraagzaamheid

Steeds vaker verharden de standpunten zich; consumenten en groeperingen die fel tekeergaan tegen boeren of boerenorganisaties en instanties die bagatelliseren dat het allemaal wel meevalt met die bestrijdingsmiddelen. En ook de vleeseters versus de veganisten kunnen elkaar flink in de haren zitten. Jammer, omdat het oplossingen in de weg staat en er zo veel kostbare tijd mee verloren gaat. Met standpunten die verharden, bouwen we geen bruggen. We hebben niet meer de luxe om tijd te verliezen. Noch voor onze eigen gezondheid, noch die van de aarde. Laten we gewoon 'groen & duurzaam gaan doen'! Niet meer praten en elkaars standpunten ter discussie stellen, maar DOEN! Of je nu vegetarisch, veganistisch of vlees eet: iedereen kan elke dag stappen zetten, hoe klein of groot ze ook zijn.